اما نكته‌اى كه در اينجا ناگزير از طرح آن هستم اينست كه در كليهء نسخ صحيحهء قديم من جمله نسخ ق ، ر كه مورد استفادهء اين جانب بود [1] . نام مستوفى به صورت « حمد » آمده نه حمد الله . در يك نسخهء خوب ازين كتاب كه در حدود قرن دهم نوشته شده و به شماره 3037 در كتابخانهء اياصوفيه استانبول ضبط است نام وى و پدر وى حمد آمده بدين ترتيب :
حمد بن ابى بكر بن حمد بن نصر مستوفى قزوينى و در نسخهء ديگر از همان كتابخانه بشمارهء 2072 بدين صورت حمد بن محمد بن ابى بكر بن حمد بن نصر المستوفى كه صرف نظر از اختلاف ترتيب نسب ، در هر دو نام وى و نام جد وى حمد ضبط شده است .
به نظر مىآيد كه كلمهء حمد صورت خاص يا صورت شكسته‌اى از كلمهء محمد ( يا احمد ) باشد . مؤيد اين مطلب نكته ايست كه در تاريخ طبقات ناصرى آمده بدين عبارت : « بر لغت غور محمد را اخمذ ( نسخه بدل : حمد ، احمد ) گويند . [2] تركيب حمد الله بهيچوجه مشابه ساير اسامى مردم آن زمان نيست و دور نيست كه بقياس اسامى برادران وى نصر الله و فتح الله او را حمد الله خوانده باشند .
و درين جا بايد گفت كه هر چند بقياس اسامى اجداد او برادر وى بايد زين الدين نصر خوانده شود [3] ( نه نصر الله ) و برادر ديگرش هم خود را در شعر « فتح » خوانده اقلا تركيب نصر الله و فتح الله مأخوذ از كلام الهى است آنجا كه فرموده است : * ( إِذا جاءَ نَصْرُ الله 110 : 1 ) *

[1] - و نسخهء مورخ بسال 851 كه مورد استفادهء دوست معزز آقاى محمد دبير سياقى بوده ( رجوع شود بصفحات بيست و يك تا بيست و سه مقدمه نزهة القلوب چاپ تهران )
[2] - طبقات ناصرى ص 416 . هم اكنون نيز در نواحى غربى ايران تلفظ كلمه محمد با تلفظ مردم تهران مختلف است چنان كه روزنامه ها بنابر تلفظ محل اسم ياغى شرير كردستان را كه در اوائل شهريور 1320 بانه را آتش زد ، همه رشيد ( حمه حمد رشيد ) مىنوشتند و اسم اصلى او محمد رشيد بود . در ميان عوام تهران نيز كلمه محمد به صورت مخفف « مد » ( بفتح اول ) تلفظ مىشود .
[3] - اين رسمى قديم بود كه مردم براى زنده نگهداشتن خاطرهء پدران و مادران ، اسامى آنان را بر فرزندان ذكور و اناث خود مىگذاشتند و هنوز هم بقاياى اين رسم ديده مىشود . چند تن از پدران مستوفى امين الدين نصر يا ابو نصر نام داشته‌اند و بعيد است كه بر اين قياس نام برادر وى نصر الله باشد نه نصر .

مقدمة 11