إسم الكتاب : تفسير ونقد وتحليل مثنوى جلال الدين محمد مولوى ( عدد الصفحات : 655)

است مانند سه ضلع داشتن مثلث وانقسام عدد زوج به دو عدد مساوى .
در اين كه در پديده هاى انسانى از هر دو نوع مشاهده مىشود ، ترديدى نيست ، مانند نشستن در روى يك صندلى ، اين نشستن عارضى بوده ، به جهت عاملى صورت مىگيرد وبا عامل ديگرى از بين مىرود .
نوع ديگر از پديده ها مربوط به هويت ذات انسانى است مانند پديده هاى مربوط به ادامهء زندگى ودفاع از آن ، كه ناشى از حب ذات است .
آن چه كه مهم است ودر دو بيت مورد تحليل مورد توجه جلال الدين است موضوع جرم است . آيا گناه هم به عاريتى وذاتى تقسيم مىگردد ؟ اين مسئله كه مربوط به مسائل جبر واختيار است در دفاتر ششگانهء مثنوى به طور مختلف مطرح شده است .
ما در دفتر پنجم در بارهء جبر واختيار بحث مشروحى خواهيم داشت ، لذا تفضيل آن مسئله را به دفتر پنجم موكول مىكنيم .
در اين مبحث فقط مسئلهء مورد توجه جلال الدين را مورد نقد وتحليل قرار مىدهيم .
مىگوييم : هر اندازه هم كه عامل جرم درونىتر وبه اعماق درون آدمى پيوسته باشد ، باز نمىتوان گفت : جرم يكى از معلولات ذات انسان است ، زيرا اگر تصديق كنيم كه جرم از عناوين زشت وناشايست واقعى است مانند ظلم ، واين حقيقت را هم در نظر بگيريم كه تا پديدهء اراده واختيار ( سلطه ونظارت من به دو قطب مثبت ومنفى كار ) در يك كار دخالت نورزد ، عنوان جرم وگناه به آن كار صدق نمىكند ، تقسيم جرم به عاريتى وذاتى كاملًا نامفهوم خواهد بود .
بلى ممكن است كارى كه از يك انسان صادر مىشود وبه مقتضيات ذاتى او مستند است ، از كس ديگرى صادر شود كه از مقتضيات ذات او نيست .
همان كار مفروض براى اولى جرم نبوده وبراى انسان دوم جرم محسوب مىشود .

17