لو ظهرت الحقائق بطلت الشرايع آيا شريعت وطريقت وحقيقت با يكديگر متفاوتند ؟
اين مسئله كه آيا اين سه مفهوم مخالف يكديگر ويا قابل جمعند مورد اختلاف واقع شده است ، اكثر متصوفه وعرفا بر آن است كه آن سه مفهوم با يكديگر مختلفاند ، آن گاه در بيان نسبت هر يك از آنها با ديگرى در ميان خود اختلافى دارند .
از طرف ديگر اكثريت قريب به اتفاق متكلمين ودانشمندان معارف اسلامى مىگويند : در دين اسلام سه مفهوم فوق جدا از هم مطرح نيست .
چون اين مسئله يكى از با اهميتترين معارف اسلامى است ، وجلال الدين در آثار خود مخصوصاً در كتاب مثنوى با بيانات گوناگون ودر همين ديباچه دفتر پنجم صراحتاً آن سه مفهوم را از يكديگر تفكيك كرده‌اند وشايد بتوان گفت مسئله مزبور براى همهء طبقات اسلامى وساير اديان الهى نيز مطرح است ، لذا مجبوريم تا آن جا كه امكانات ما اجازه مىدهد ، در اين مسئله بررسى نماييم .
محمد معصوم شيرازى ملقب به نايب الصدر ( معصوم على شاه ) عبارات ذيل را در بارهء تفاوت سه مفهوم از بعضى نقل مىكند :
« قال بعض المحققين الشريعة والطريقة والحقيقة صدقة على حقيقة واحدة هى حقيقة الشرع المحمدى صلى الله عليه وآله به اعتبارت مختلفه ولا فرق بينها الا به اعتبارات المقامات لانه عند التحقيق الشريعة كاللوزة المشتملة على القشر واللب ولب اللب . فالقشر كالشريعة واللب كالطريقة ولب اللب كالحقيقة فهى الباطن واللوزة جامعة للكل ويظهر ذلك فى مثل الصلاة فإنها خدمة وقربة ووصلة . فالخدمة الشريعة والقربة مرتبة الطريقة

110