دگرگونى عارضش شود و چون دگرگونى عارضش شود از نابودى ايمن نباشد ، بعلاوه در اين صورت ميان پديد آورنده و پديد شده و ميان قادر و آنچه زير قدرتست و ميان خالق و مخلوق فرقى نباشد ، خدا از چنين گفتار برترى بسيار دارد ، او خالق همه چيز است بدون آنكه بآنها نيازى داشته باشد و چون بىنياز است اندازه و چگونگى نسبت باو محالست - مطلب را بفهم ان شاء الله تعالى .
شرح - ملا صدراى شيرازى ( ره ) براى اين جمله روايت « و چون دگرگونى عارضش شود از نابودى ايمن نباشد » چهار دليل اقامه كرده است : 1 - افسوس و خشم و دلتنگى و مانند اينها كيفياتيست كه قابل اشتداد است و لازمه اشتداد تضاد است و دو چيز متضاد فاسدشدنى و از بين رفتنى است مثلا وقتى آب در گرمى شدت ميكند آب بودنش از ميان ميرود و بخار و هوا مىشود و همچنين هوا چون در سردى شدت كند منقلب به آب مىشود و هوا بودنش از ميان ميرود و همچنين انسان چون خشمش شدت كند يا ترسش بنهايت درجه رسد ميميرد . 2 - هر چيز متغيرى را مغيرى غير از ذات خود لازمست زيرا با برهان ثابت شده است كه چيزى از ناحيه ذات خود بحركت در نيايد و هر چيز كه مغيرى داشته باشد آن مغير در آن تصرف كند و بر آن غالب و مسلط باشد و بر نابود كردن آن قدرت دارد . 3 - هر چيز متغيرى مركب از دو امر است كه بسبب يكى بالفعل است و بسبب ديگرى بالقوة زيرا كه محالست فعليت و قوه در چيزى يك جهت و يك سبب داشته باشد و وجود و عدم چيزى علت واحد داشته باشد زيرا كه قوه نوعى از عدمست و معلومست كه هر مركبى قابل انحلال و زوالست 4 - چيزى كه قوه غير متناهية دارد چيزى ديگر در او تأثير نكند و او از چيزى متأثر و منفعل نگردد زيرا ضعيف در برابر قوى نتواند مقاومت كند تا چه رسد كه بر او غلبه كند و تا چه رسد كه آن قوى در قوت غير متناهى باشد و عكس نقيض جمله اول اينست كه هر چيز متغيرى متأثر و منفعل گردد و قوتش متناهى باشد و هر چيز كه چنين باشد ناچار روزى نابود و فانى شود . سپس ملا صدرا گويد امام ( ع ) فرمود از نابودى ايمن نباشد و نفرمود قطعا نابود شود براى اينكه ممكن است هميشه از مبادى عاليه بچيز متغير كمك رسد و آن را باقى نگهدارد و اين هم نسبت بخدا محالست ، و اما راجع بآنچه امام ( ع ) در آخر حديث فرمود كه : « چون بىنياز است اندازه و چگونگى نسبت باو محالست » مرحوم ملا صدرا دليلى آورده است كه در نظر ابتدائى ما مربوط به بيان امام ( ع ) نيست و خود دليلى جداگانه است و دليلى كه ميتوان برايش اقامه نمود اينست كه وجود غير محدود كاملست و احتياجى ندارد و هر موجودى كه بچيزى احتياج دارد معنى آن احتياج نقصى است در حد ذات يا صفات او كه او را در آنجا محدود كرده و باو كيفيتى آن گونه داده است و بايد آن احتياج رفع شود تا غير متناهى گردد ( اگر چه وقوع اين فرض محالست ) و چيز غير متناهى حد و كيفيت ندارد .

198