است اگر در آن بينديشد و آن را بفهمد ، ( 1 ) زيرا اگر تمام جن و انس جز پيغمبران همزبان شوند كه توحيد را مانند آنچه آن حضرت - پدر و مادرم فدايش - فرموده بيان كنند نتوانند و اگر بيان آن حضرت عليه السلام نبود مردم نميدانستند چگونه در راه توحيد قدم بردارند ، مگر نظر نميكنى كه ميفرمايد : او از چيزى بود نشده و آنچه بوده از چيزى نيافريده كه با گفته « او از چيزى بود نشده » معنى حدوث و پديد شدن خدا را نفى كرده و نمىبينى كه چگونه بر آنچه خدا پديد آورده صفت آفريدگى و اختراع بدون ماده و نمونه ثابت كرده است تا گفته كسانى را كه گويند هر چيزى از چيز ديگر پديد آمده نفى كند و گفتار ثنويه ( معتقدين بدو خدا ) را كه معتقدند خدا چيزى را بىماده نيافريده و بدون نقشه گيرى ايجاد نكرده باطل كند ، آن حضرت با جمله « و آنچه بوده از چيزى نيافريده » تمام ادله و اشكالات ثنويه را رد كرده ، زيرا مهمتر دليلى كه ثنويه در حدوث عالم بآن تكيه دارند اينست كه ميگويند : از اين بيرون نيست كه خدا چيزها را يا از چيزى آفريده و يا از هيچ ، از چيزى آفريدن را كه قبول نداريد و باطل دانيد و از هيچ آفريدن هم تناقض و محالست زيرا كلمه « من » چيزى را ثابت ميكند و كلمه « لا شىء » آن را نفى ميكند ولى امير المؤمنين عليه السلام اين كلمه را برساترين و درستترين تعبير ادا نموده و فرموده است « آنچه بوده از چيزى نيافريده » ( و بسيار فرقست بين از هيچ آفريده و از چيزى نيافريده ) « من » را كه دلالت بر اثبات چيزى ميكند برداشته و چيزى را هم نفى كرده ، زيرا آنچه را خدا آفريده و پديد آورده از مايه و ماده نيافريده است چنان كه ثنويه گويند خدا چيزها را از ماده اى قديم آفريده و تدبير چيزى بدون نقشه گيرى ممكن نيست ، سپس اين جمله

185