همان است كه عبد الرزاق لاهيجى گفته است :
< شعر > در وديوار به محرومى من مىخندند من به اين خوش كه برويم در گلشن باز است < / شعر > باكى نداشته باشيد وبگوييد : حتى آن جوامع پيشرفته‌اى هم كه در شكل ظاهرى مسائل زندگى را حل كرده ومردمشان در يك همزيستى بسيار سيستماتيك بسر مىبرند ، حقوق وقراردادهايشان مورد عمل وبدون شكنجه وآزار افراد وطبقات با يكديگر در خيابانها وكارگاه ها وپشت ميزها وآزمايشگاه ها وبيمارستانها واماكن تفريح وخوش گذرانىها با يكديگر زندگى مىكنند ، در موقع تحليل روانى ، در نخستين سطح ابتدايى با مسائل هومانيسم ( انسانى ) رو برو مىشويم ، ولى پس از كمى دقت وتحليل وتجزيهء سطوح عميق خواهيم ديد كه آن همه طرق زيباى همزيستى براى دفاع از خود شخصى است كه در پهنهء حيات طبيعى به ساير خودها وابسته است .
در دو موضوع مىتوان اين ادعا را به طور وضوح ديد :
موضوع يكم - پول است كه به صورت سراب خشكى مىتواند همهء حياتها وخودها را در خويشتن بخشكاند واين پول در اغلب كشورهاى پيشرفته مدار زندگى اصيل بوده واز كار افتاده گان با اين كه شايد از با فضيلتترين ومترقىترين حيات انسانى برخوردار بوده باشند ، طفيلى بوده ، ولى در صورت قانونى از پول اجتماع زندگى مىكنند .
موضوع دوم - تحولات وانقلابات طبيعى يا اجتماعى وتيز است كه سطوح پشت پردهء سطح ظاهرى روان انسانهاى پيشرفته را نمودار مىسازد ومعلوم مىشود كه آن همه دعاوى هومانيستى جز براى حفظ خود شخصى با خودهاى ديگران چيز ديگرى نبوده است وبه قول فدايى لاهيجانى :
< شعر > خلقم اگر آشناى خود مىخواهند الحق سپر بلاى خود مىخواهند خود را ز براى ما نمىخواهد كس ما را همه از براى خود مىخواهند < / شعر >

78