< شعر > ( ( 1312 ) ) كه اثرها بر مشاعر ظاهر است وين اثرها از مؤثر مخبر است . . .
( ( 1314 ) ) چون نظر در فعل وآثارش كنى گر چه پنهان است اظهارش كنى . . .
( ( 1316 ) ) چون به آثار اين همه پيدا شده است چون نشد ظاهر به آثار ايزد است < / شعر > اگر واقعيات را به محسوسات منحصر كنيم فرهنگ ومعارف بشرى به كمتر يك صدم آن چه كه به دست آمده است تقليل پيدا خواهد كرد ؟
اين مبحث را در مجلدات گذشته تا حدودى بررسى كرده‌ايم . وبه طور قطع اگر بگوييم : آن چه كه محسوس نيست ، وجود ندارد ، در نخستين گام بايد تمام علت ومعلولهاى جهان هستى را لغو وباطل وخيالات تلقى كنيم ، زيرا تا كنون هيچ انسانى ، حتى در عالىترين مقامات جهان بينى نتوانسته است رابطهء ضرورت را ميان علتها ومعلولهاى دنيا با حس وعيان ببيند وبا اين حال اگر رابطهء ضرورت ميان علل ومعلولات وجود نداشته باشد ، بايستى هستهء درخت آلبالو موجودى به نام شتر به وجود بياورد اين تنها يك نمونه از حقايق غير محسوس است كه همهء جريانات جهان را در برمىگيرد ، ديگر در بارهء هزاران نمودها وفعاليتهاى درونى وبرونى كه به حواس آدمى تسليم نمىشود ، گفت گو نمىكنيم .
آن چه كه در اين مورد متذكر مىشويم ، اين است كه : ساده لوحان قانون « ديدن اثر مستلزم علم به وجود مؤثر است » را در همهء پديده ها واجزاى جهان هستى مىپذيرند ، ولى موقعى كه به خدا مىرسند ، خيره مىشوند وقانون مزبور را فراموش مىكنند وقتى كه به آنان مىگويند :

479