به « جهان از آن من است » و « من جزئى از انسانها » مىرسد وسپس با بقاى هشيارى به اين كه او نمىتواند تكيه گاه حركت وگرديدنهاى جهان هستى وانسانها باشد ، به اين نتيجه مىرسد كه حركت وتحول مستند به موجودى برتر از او وجهان وساير انسانها است .
6 - آيا فلسفه وعلم جستجوى حقيقت پايدار را مىپذيرد ؟
پاسخ اين سؤال مثبت است ، زيرا از قديمترين متفكرين فرهنگ بشرى تا جديدترين آنان [ اگر بتوانند از حيطهء محدود وديدگاه تنگ خود بيرون بيايند ] از طرق گوناگون دنبال حقيقت پايدار را كه حركت وگرديدن مستند به آن است گرفته وعقايد گوناگونى را ابراز داشته‌اند . نهايت امر اين است كه اين حقيقت پايدار به نظر بعضى از آنان در خود همان جهان متحرك وجزئى از آن است وبه نظر گروه ديگر ما فوق اين جهان است .
راسل مىگويد : « در چند دستگاه فلسفى كوشش شده است كه اين معنى با نثرى وزين بيان شود ، به عنوان مطلبى كه تعقل واستدلال نيز ، اگر با صبر وحوصله كافى آن را دنبال كنيم ، ما را به قبول آن ملزم خواهد ساخت .
خود هراكليتوس نيز با همهء اعتقادى كه به تغيير داشت ، باز بيك چيزى كه جاويدان است ، قائل است .
تصور ابديت را ( به عنوان چيزى در مقابل مدت بىپايان ) كه از عقايد پارمنيدس سرچشمه گرفته است ، نمىتوان در نظريات هراكليتوس يافت . اما در فلسفهء هراكليتوس آتش اصلى هرگز خاموش نمىشود . جهان هميشه يك آتش زندهء جاويد بوده است واكنون هست وهميشه خواهد بود . . . علم نيز مانند فلسفه كوشيده است تا با يافتن يك مادهء اصلى در ميان پديده هاى متغير راهى براى گريز از نظريه حركت دايم پيدا كند . به نظر مىرسيد كه علم شيمى اين تمايل را ارضا مىكند ، زيرا معلوم شد كه آتش كه ظاهرا نابود مىكند در واقع فقط اشياء را تغيير شكل مىدهد .

371