قضيه اين است كه ماهيت انسان طورى تعبيه شده است كه هر لحظه‌اى از آگاهى اگر چه به نظر ناچيز بنمايد ، به موجوديت روانى او مىافزايد ودر حقيقت هر آگاهى به منزلهء اضافه شدن يك انسان به انسان است ، اضافه دو ، سه ، چهار ، پنج آگاهى به انسان موجب مساوى بودن آن انسان با دو ، سه ، چهار ، پنج انسان مىگردد ، اگر چه در ميان مشتى گوشت واستخوان وپوست يك انسان پيچيده شده است .
مگر نه اين است كه هر آگاهى قيافهء مخصوصى از جهان هستى را براى انسان مىنماياند .
مگر نه اين است كه هر نمايشى از قيافهء مخصوصى از جهان ، مغز آدمى را به حركت وفعاليت بيشترى وادار مىكند وتا آن قيافه را مانند جزئى از خود قرار ندهد آرام نمىگيرد . نهايت امر اين است كه حقوقهاى خشك ومقررات ورسوم خشكتر وصورتگرى نابجاى انسان در بارهء خويش است كه نمىگذارد آگاهى وهشيارى به صلاح انسانها تمام شود وبلكه موجب آن مىشود كه اين جملهء مرگزاى را تكرار كند كه : خرم دلى كه كره آمد الاغ رفت < شعر > ( ( 819 ) ) اين دويى اوصاف ديدهء احول است ور نه اوّل آخر ، آخر اوّل لست هين گذر از نقش خم در خم نگر كاندر او بحريست بىپايان وسر < / شعر > اول وآخر مانند پيش وپس ونزديك ودور وكم وزياد از اوصاف ابعاد مادى است اساسىترين عامل فشار وتنگى معلومات ما در بارهء هستى از همين اوصاف رو بناى عالم مادى ناشى مىشود كه بر مغز ما آدميان مسلط شده ونمىگذارند گامى از آن اوصاف والاتر بگذاريم ، ساختمان ووسائل كار مغز ما طورى تعبيه شده است كه زمان را لحظه‌اى پس از لحظه‌اى درك مىكنيم ولحظهء گذشته را اول ولحظهء بعدى

330