مىگردد ، زيرا عامل و انگيزهء حركات و سكنات انسانى از عوامل خارج رخت بر بسته و از قلمرو « خود انسانى » سر مىزند . اما هنوز نمىتوانيم بگوييم : انسان از عامل جبر به طور كامل رهايى يافته است ، زيرا هنوز « خود طبيعى » با « خود انسانى » در هم مىآميزند و در صدور حركات و سكنات انسانى شركت مىكنند ، به همين جهت است كه جلال الدين در ابيات گذشته گفته است كه : اى داد از دست اين بت درونى ، كه نمىگذارد انسان در دايره عالىتر كه گام گذاشته است ثبات و استقرارى داشته باشد . زيرا نفس هر دو قلمرو را « خود » جلوه مىدهد .
انسان تدريجاً و با به دست آوردن رشد روانى بيشتر از اين دايره « خود انسانى معمولى » هم گام فراتر نهاده به « خود انسانى - الهى » وارد مىشود . اين قلمرو بس شگفت انگيز است كه حتى انسان مىتواند زنجير « خود انسانى » را هم از دست و پاى روح بر كنار ساخته تمام مراحل گذشته را در دايره محدودى نهاده بر همهء آنها مسلط شود . در اين قلمرو آزادى با آن چهرهء ملكوتى نمودار مىشود ، زيرا تمام اقسام « خود » از صحنهء روح بر كنار شده است ، و يا اين كه تأثير و تحريكات آنها در پرتو نور افكن « خود انسانى - الهى » فعاليت مىكنند .
دايره هايى را كه از پديده هاى ابتدايى جبر شروع كرديم هر چه كه وسيعتر مىشوند ، قدرت جبرى آنها بيشتر مىشود ، يعنى قدرت جبرى جويبارى كه سر راه انسان قرار گرفته بود در مقابل قدرت جبرى تمايلات و هوسهاى انسانى بسيار ناچيز است .
چنان كه قدرت جبرى تمايلات و هوى و هوس در مقابل عوامل جبرى نوع دوستى و عدالت ناچيز مىباشد ، پس هر قلمروى از پديده هاى جبرى را كه انسان در پشت سر مىگذارد ، به قلمرو جبرى نيرومندترى وارد مىشود ، اما چيست آن نيرو يا هر عاملى كه شما نام مىگذاريد كه انسان را از يكايك آن قلمروها بالاتر مىبرد ؟ پاسخ اين سؤال است كه معناى « جبر عالى در مقابل اختيار عالى » را به ما

650