مكتب رئاليسم مىگويد : جهان هستى با قطع نظر از درك و عقل و حس انسانى وجود دارد . جهان هستى خيال و پندار نيست .
مكتب ايده آليسم مىگويد : آن چه كه واقعيت دارد درك انسانى است ( يا روح يا عقل ) و جهان خارجى ساخته شده درك يا عقل مىباشد .
به اين شكل كه ما مكتب ايده آليسم را معرفى نموديم ، شايد مورد اتفاق لفظى همهء مكتبهاى ايده آليسم نبوده باشد ، ولى به طور اطمينان مىتوان گفت : كه با حذف مناقشات لفظى و اصطلاحى مىتوانيم تعريف فوق را مورد اتحاد نظر معرفى نماييم ، يا اگر بخواهيم تعريفى را متذكر شويم كه در مفهوم عمومى جاى ترديد نباشد بايد بگوييم : ايده آليست مىگويد : آن چه كه واقعيت دارد « من » انسانيت و جهان خارجى ( جهان جز من ) ساخته شدهء من مىباشد .
از آن جا كه اين مكتب با تعريف فوق تقريبا احياى مكتبهاى سوفسطائى است [1] لذا تعديلى در آن صورت گرفته و به شكل ذيل در آمده است :
ملاك ثبوت واقعيت اشياء اين است كه « من » آن را درك نمايد . مثلا اگر انسان چشم بينايى نداشته باشد ، واقعيت رنگ و شكل براى او معدوم است ، اگر حس شنوايى نداشته باشد ، صداها براى او معدوم خواهد بود ، و بدينسان با نفى هر يك از حواس واقعيت اشيايى كه وجود آنها به توسط آن حس احراز مىگشت ، منفى خواهد شد .
ما در اين جا در صدد توضيح مفصل در بارهء دو مكتب رئاليسم و ايده آليسم نيستيم ، و در آينده مباحث زيادى را كه جلال الدين در بارهء واقعيت اشياء مطرح خواهد ساخت ، ما مىتوانيم در خلال همان مباحث باندازهء امكان اين دو مكتب را بررسى نماييم .

[1] زيرا همان دليلى كه مىگويد واقعيتى غير از « من » وجود ندارد مىتواند بگويد : « من انسانى » هم وجود ندارد . زيرا اثبات « من » به اين علت است كه ما آن را درك مىكنيم اگر موجودى در مقابل « من انسانى » قابل درك نبود ، خود « من » هم قابل درك نخواهد بود . البته اشكالات ديگرى نيز بر ايده آليسم وجود دارد كه ما بعدها متذكر خواهيم گشت . .

41