1 - كلى و افراد ، با اين كه افراد در جهان خارج متكثر و متعدد و گوناگون مىباشد با اين حال كلى يك حقيقت است و همهء آنها مشمول كلى مىباشند .
2 - دريا و قطراتش .
3 - جسم و سايه اش .
4 - كل و اجزايش .
5 - دريا و امواجش .
6 - گل و برگهايش .
7 - عدد واحد و تكثراتش .
اين مكتب شايد مورد استبعاد اكثر متفكرين بوده باشد ، ولى به هر حال خواه از نظر شعرى و ذوقى و خواه از نظر فلسفى عباراتى كه صريحاً اين قبيل وحدت موجود را مىرساند ديده مىشود .
مثلًا بعضى از رباعيات عبد الرحمن جامى تقريباً از همين قبيل عبارات است ، او مىگويد :
< شعر > چون حق به تفاصيل و شئون گشت عيان مشهود شد اين عالم پر سود و زيان چون باز روند عالم و عالميان در رتبهء اجمال حق آيد به ميان < / شعر > باز مىگويد :
< شعر > آن شاهد غيبى ز نهان خانهء بود زد جلوه كنان خيمه به صحراى وجود از زلف تعينات بر عارض ذات هر حلقه كه بست دل ز صد حلقه ربود < / شعر > البته من نمىگويم جامى از همه جهات به اين مكتب عقيده مند بوده است ، ولى به هر حال اين رباعيات از اوست ، و شايد در مقام ذوق پردازى گفته باشد .
آن چه كه در بارهء مكتب « وحدت موجود » از نظر شخصيت گوينده و استحكام مطالب مىتوان در نظر گرفت ، صدر المتالهين فيلسوف نامى شرق است كه در اسفار و

293