نام کتاب : تفسير ونقد وتحليل مثنوى جلال الدين محمد مولوى نویسنده : محمد تقي جعفري جلد : 1 صفحه : 285
و ثانياً - فرض مىكنيم كه تحت تأثير انگيزهء اراده دوم قرار گرفتن نيز با قانون عليت انجام گرفته است ، ولى اين مطلب را مىتوانيم صراحتاً بگوييم كه اى انسانها تا مىتوانيد در تحت تأثير انگيزه هاى عالىتر قرار بگيريد ، و از انگيزه هاى پست حيوانى خود را بالاتر بكشيد ، اگر چه اين ترقيات و اعتلاى روانى براى شما با قانون عليت امكان پذير خواهد بود . اين مطلب قابل تصديق همگانى است كه ما در كودكى در باد پاى انگيزه هايى قرار داشتيم كه تدريجاً و با رشد شخصيت و معلومات ، آن انگيزه ها اثر خود را براى ما از دست دادهاند ، روزى بود كه پستان مادرى براى ما همهء جهان بود و شخصيت ما را ( بر فرض اين كه شخصيتى داشتيم ) كاملًا مىخريد ، ولى روزى فرا مىرسد كه آقايى دنيا ما را نمىتواند تحريك نمايد ، شما مىگوييد همين ترقى در ارزيابى انگيزه ها نيز تحت قانون عليت بوده است ، ما نمىخواهيم مناقشه لفظى كنيم ، ولى همين مطلب را مىتوانيم بگوييم كه اى افراد انسانى شما داراى نيروى مقاومتى هستيد با تقويت آن نيرو از عوامل پست به عوامل عالىتر گام بگذاريد ، و اگر از كلمهء اختيار ترسيديد نام آن را جبر بگذاريد . جنبهء الهى كارها كه از انسان صادر مىگردد چند مطلب است كه الهيون جبريون براى سلب اختيار از انسان استناد مىكنند : يكى - فاعل مطلق بودن خداوند است به طورى كه هيچ موجودى در مقابل او اختيار انجام كارى را ندارد . دوم - هيچ موجودى و رويدادى در جهان بدون ارادهء خداوند ايجاد نمىگردد . سه - اگر خداوند به انجام كارى داناست ، بايستى آن كار ايجاد شود ، و الا علم خدا مبدل به جهل مىگردد . چهار - از آن جهت كه موجوديت انسان در مقابل وجود خدا هيچ گونه استقلالى ندارد ، لذا هيچ فردى از انسان نمىتواند در مقابل خدا كارى انجام بدهد كه به خود او مستند بوده باشد .
285
نام کتاب : تفسير ونقد وتحليل مثنوى جلال الدين محمد مولوى نویسنده : محمد تقي جعفري جلد : 1 صفحه : 285