مىگوييم :
اگر مقصود اين است كه ، هيچ موجودى قدرت عرض وجود در مقابل خدا ندارد بسيار مطلب صحيحى است ، زيرا اگر اعضاى كالبد مادى ما بتواند در مقابل روح ما عرض اندام نموده در مقابل روح كارى به خلاف خواستهء روح انجام بدهد انسان هم مىتواند در مقابل خدا و خواست او كارى انجام بدهد . بلكه اگر ما فاعليت انسان را در مقابل فاعليت خدا قرار داده آن دو را با همديگر مقايسه كرده بگوييم : فاعليت خدا چنين است و فاعليت انسان چنان ، خود يك بررسى بسيار بىمعنى و پوچ است . چنان كه احساسى كه ما در بارهء زمان و فضا و همچنين در باره ساير موجودات جهان هستى داريم نمىتوانيم همين احساس را براى خدا نسبت داده گمان كنيم كه زمان و فضا و ساير موجودات براى او همان مفهومى را دارد كه براى ما . همچنين مسئلهء فاعليت ما مفهومى غير از حقيقت فاعليت خدا دارد ، زيرا ما هرگز چيزى را موجود نمىكنيم ، بلكه موجودات را تغيير مىدهيم يا جا به جا مىكنيم . در صورتى كه خدا موجود را مىآفريند . در هيچ يك از كارهاى اختيارى ، ما چيزى را موجود يا چيزى را معدوم نمىكنيم ، بلكه در پهنهء موجودات درونى و برونى تصرفات مىكنيم ، خود همين نيرو در اثر تابش شعاع خورشيد خداوندى است كه « من » طبيعى ما را به وسيلهء عقل و وجدان رشد يافته به فعاليت وادار مىكند .

286