حالا اگر كسى در بارهء حيات اعتقاد كند كه حيات عبارت است از يك نمود واحد حقيقى ، و هم آن زندگىها ، كه افسانه هاى قديمى و روش فعلى جوامع مىگويند ، اين تناقض در عقيده چگونه قابل تحمل است ؟ ما در بارهء اين مبحث در آينده مطالب ديگرى را خواهيم گفت :
در بيان آن كه اختلاف در صورت و روش است نه در حقيقت < شعر > ( ( 499 ) ) زين نمط زين نوع ده طومار و دو بر نوشت آن دين عيسى را عدو ( ( 500 ) ) او ز يك رنگىِّ عيسى بو نداشت وز مزاج خمِّ عيسى خو نداشت ( ( 501 ) ) جامهء صد رنگ ز ان خمّ صفا ساده و يك رنگ گشتى چون ضياء ( ( 502 ) ) نيست يك رنگى كزو خيزد ملال بل مثال ماهى و آب زلال ( ( 503 ) ) گر چه در خشكى هزاران رنگهاست ماهيان را با يبوست جنگهاست ( ( 504 ) ) كيست ماهى چيست دريا فى المثل ؟
تا بدان ماند خدا عز و جل ( ( 505 ) ) صد هزاران بحر و ماهى در وجود سجده آرد پيش آن درياى جود ( ( 506 ) ) چند باران عطا باران بده تا بدان آن بحر درّ افشان شده ( ( 507 ) ) چند خورشيد كرم افروخته تا كه ابر و بحر جود آموخته چند خورشيد كرم تابان بده تا بدان يك ذره سر گردان شده ( ( 508 ) ) پرتو دانش زده بر ماء و طين تا شده دانه پذيرنده زمين ( ( 509 ) ) خاك امين و هر چه در وى كاشتى بىخيانت جنس آن برداشتى ( ( 510 ) ) اين امانت ز ان عنايت يافته است كافتاب عدل بر وى تافته است ( ( 511 ) ) تا نشان حق نيارد نو بهار خاك سرها را نسازد آشكار ( ( 512 ) ) آن جوادى كه جمادى را بداد اين هنرها وين امانت اين سداد ( 1 ) < / شعر >

( 1 ) سداد راستى و رستگارى . .

242