نام کتاب : تفسير ونقد وتحليل مثنوى جلال الدين محمد مولوى نویسنده : محمد تقي جعفري جلد : 1 صفحه : 134
< شعر > ( ( 242 ) ) آن كسى را كه چنين شاهى كشد سوى تخت بهترين جاهى كشد نيم جان بستاند و صد جان دهد آن چه در وهمت نيايد آن دهد ( ( 243 ) ) گر نديدى سود او در قهر او كى بدى آن لطف مطلق قهر جو ( ( 244 ) ) طفل مىترسيد ز نيش و احتجام ( 1 ) مادر مشفق در آن غم شاد كام ( ( 246 ) ) تو قياس از خويش مىگيرى و ليك دور دور افتادهاى بنگر تو نيك پيشتر آ تا بگويم قصه اى بو كه يابى از بيانم حصه اى < / شعر > آيه « يا أَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا اِجْتَنِبُوا كَثِيراً مِنَ اَلظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ اَلظَّنِّ إِثْمٌ » 49 : 12 . ( 2 ) ( اى گروه با ايمان از بسيارى از گمانها اجتناب بورزيد ، زيرا بعضى گمانها گناه است ) . چنان كه در اوايل تفسير ابيات ديباچه گفتيم : گمان همواره آن حالت روانى است كه ذهن انسان در مقابل واقعيت ، انكشاف صد درصد ندارد ، و در مورد گمان هميشه احتمال خلاف كم و بيش وجود دارد : ممكن است بعضىها بگويند : اين كه گاهى محاسبات انسان خلاف واقع در مىآيد ، مخصوص گمان نيست ، بلكه علم هم كه انكشاف صد درصد است گاهى مخالف واقع مىگردد ، و در اين صورت آن را جهل مركب مىنامند ، يعنى انسان نمىداند ولى براى خود چنين پذيرفته است كه مىداند ، يعنى نادانى خود را نمىداند . مىگوييم : صحيح است ولى تفاوتى كه ميان ظن و علم است ، در اين است كه انسان هنگامى كه يقين پيدا مىكند ، هرگز نمىتواند در باره علم خود احتمال خلاف واقع
( 1 ) احتجام از حجامت است كه در گذشته براى تصفيه يا تعديل خون بدن انسانى هنگامى كه آن را با وسايل مخصوصى از پشت يا عضو ديگر انسان اخراج مىكردند . . ( 2 ) سوره حجرات ، آيه 13 . .
134
نام کتاب : تفسير ونقد وتحليل مثنوى جلال الدين محمد مولوى نویسنده : محمد تقي جعفري جلد : 1 صفحه : 134