في الحادث و ان كان واجب الوجود و لكن وجوبه بغيره لا بنفسه .
چون استناد حادث به موجدى است كه ظاهر مىشود حادث از او به اقتضاى اين موجد ، او را اقتضاء مىكند اين استناد كه حادث بر صورت واجب باشد و متصف باشد به صفاتش ، و متحقّق شود به جميع آن چه منسوب است به واجب از كمالاتش به غير از وجوب ذاتى كه اين حادث را درست نيست ، و الَّا لازم آيد كه ممكن از اين روى كه ممكن است منقلب به واجب شود ، و انقلاب حقايق محال است . و از براى اين معنى استناد را مقتضى اتصاف به صفات موجد داشتيم كه حادث متصف است به وجود ، و اسماء و صفات لازم وجوداند . پس لازم مىشود اتصاف حادث به لوازم وجود ، و الَّا تخلَّف لازم از ملزوم لازم آيد .
و نيز از براى اين معنى كه معلول اثر علت است ، و آثار بر ذات و صفاتش دلايلاند بر صفات مؤثر و ذاتش و چاره نيست از اين كه در دليل چيزى بود از مدلول ، و لهذا دليل عقلى نيز مشتملند بر نتيجه كه يك مقدّمه را اشتمال بر موضوع نتيجه است و مقدمهء ديگر را اشتمال بر محمول ، و حدّ وسط جامع در ميان هر دو .
و هم از براى آن كه علَّت غاييه از ايجاد حادث عرفان موجد است . كما قال تعالى : « وَما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ . » [55] اى ليعرفون .
و چيزى شناخته نمىشود مگر بدانچه از او در غير اوست ، از اين جهت چون از حضرت رسالت پرسيدند كه : خداى را به چه شناختى ؟ گفت : « عرفت الأشياء باللَّه » . يعنى اوّل خداى را به خدا شناختم ، بعد از آن به دو شناختم غير او را .
و چون وجود حادث از غير اوست ، بايد كه وجوب او نيز به غيرش باشد ، و غير انسان از موجودات اگر چه متصف به وجود است ، ليكن غير او را صلاحيّت ظهور جميع كمالات در وى نيست . چنان كه در اوّل فص گذشت . بيت :
< شعر > تو مظهر مجموع كمالى اى دل با دوست هميشه در وصالى اى دل در خود بنگر جمال و حسن جانان كآينهء آن حسن و جمالى اى دل < / شعر > ثم لتعلم أنه لما كان الأمر على ما قلناه من ظهوره بصورته ، أحالنا تعالى في العلم به على النظر في الحادث و ذكر أنه تعالى أرانا آياته فيه .
بعد ازين ببايد دانست كه چون امر بدان نهج بود كه بيان نموديم كه ظهور حادث ، أعنى انسان كامل به صورت ربّ واجب است حق تعالى ما را در معرفت خود

[55] س 51 ى 56

86