يعنى : استناد هر موجود عينى و لوازم او بدين امور كلَّيه واجب است از آن روى كه اين امور در وى مؤثّر است ، مگر اين قدر است كه از موجودات عينيّه نيز بدين امور كلَّيه حكمى راجع مىشود از احكام ، بحسب آن چه او را حقايق آن موجودات عينيّه اعطا مىكند . چنان كه علم و حيات كه هر يك از اين دو امر كلَّى حقيقى است معقول و متميّز از ديگرى . و حق تعالى علم و حيات دارد ، پس او عالم و حىّ است . و ملك هم علم و حيات دارد ، پس او نيز عالم و حىّ است . و انسان هم علم و حيات دارد ، پس او نيز عالم و حىّ است .
و حقيقت علم يكى است و حقيقت حيات هم يكى است . و نسبت هر دو به عالم و حىّ يك نسبت است . و علم حق را قديم مىگوييم و عين ذات او ، و علم انسان را محدث و غير ذاتش . پس ببين كه اضافه چه احداث كرد از حكم در اين حقيقت معقوله .
فانظر الى هذا الارتباط بين المعقولات و الموجودات العينية . فكما حكم العلم على من قام به أن يقال فيه انه عالم ، حكم الموصوف به على العلم بانه حادث في حق الحادث و قديم في حق القديم . فصار كل واحد محكوما به و محكوما عليه .
و ببين اين ارتباط را ميان معقولات عينيّه و موجودات عينيّه . پس چنان كه علم حكم كرد بر موصوف به علم كه او را عالم گفته شود ، همچنان حكم كرد موصوف به علم بر علم كه او را حادث گفته شود در حق حادث ، و قديم گفته شود در حق قديم . پس هر يك از صفت و موصوف محكوم به باشند و محكوم عليه .
و معلوم أن هذه الأمور الكلية و ان كانت معقولة فإنها معدومة العين موجودة [ 22 - ر ] الحكم ، كما هي محكوم عليها إذا نسبت الى الموجود العيني .
و معلوم است كه اين امور كلَّيه ، اگر چه معقولند و در عقل وجودى دارند ، امّا معدومة العيناند در خارج ، چه در خارج ذاتى كه مسمّى به حيات و علم باشد نيست .
و موجودة الحكماند بر اعيان موجوده ، چنان كه حكم كرده مىشود بر ايشان ، يعنى موجودات بر ايشان حكم مىكنند به حدوث و قدم ، و به اين كه عين ذاتاند يا غير ذات ، هر گاه كه نسبت كرده شود به وجود عينى .
فتقبل الحكم في الأعيان الموجودة و لا تقبل التفصيل و لا التجزي فان ذلك محال عليها ، ) * پس قبول حكم مىكند اين امور كلَّيه در اعيان از موجودات عينيّه در حالت

83