عقول خويشاند كه در شأن ايشان وارد شده كه : * ( إِنَّكُمْ وَما تَعْبُدُونَ من دُونِ الله حَصَبُ جَهَنَّمَ ) * [27] . يعنى : شما و آن چه عبادت او مىكنيد هيمهء دوزخ است . يعنى دوزخ دورى و حرمان از ادراك حق و مشاهده انوار او ، چه ايشان قبول نمىكنند مگر آن را كه عقل ايشان اعطاى آن كند و انكار او ، و همچنين و هم نيز دعوى سلطنت مىكند ، و تكذيب مىكند عقل را در هر چه خارج از طور و هم است ، چه و هم ادراك معانى جزئيه مىكند ، و از ادراك كلَّيات قاصر است . پس هر يكى به پندار ادراك و كشف خويش محجوب است و به ديدن فضل و هنر خويش معيوب . بيت :
< شعر > اى ديده سراب را و پنداشته آب اى واقعه تو بوده در واقع خواب هان تا نشوى به كشف مغرور ، كه هست آن كشف حجاب نيز نوعى ز حجاب < / شعر > و أنّ فيها ، فيما تزعم ، الأهلية لكل منصب عال و منزلة رفيعة عند الله ، لما عندها من الجمعية الإلهية [ مما . ] و حقيقت در اين نشأت انسانى چنان كه گمان مىبرد استحقاق و اهليّت هر منصبى عالى و مرتبه اى رفيع در حضرت ملك متعالى هست به واسطهء آن چه او راست از جمعيت الهيّه .
بين ما يرجع من ذلك الى الجناب الإلهي ، و الى جانب حقيقة الحقائق ، و - في النشأة الحاملة لهذا الأوصاف - الى ما تقتضيه الطبيعة الكليّة التي حصرت قوابل العالم كلَّه أعلاه و أسفله .
يعنى : اين جمعيت داير است در ميان چيزى كه راجع مىشود آن چيز به جناب الهى كه آن حضرت و احديّت است ، اعنى به حضرت اسماء و صفات كه هر موجود را بحسب قابليّت استعدادات وجهى خاص بىواسطه بدان حضرت هست ، و راجع مىشود به حضرت امكانيّت كه جامع است مر حقايق ممكنات موجوده [ 13 - ر ] و معدومه را ، كه آن وجه كونى است كه بدان وجه متميز گشت اين نشأت از ربوبيّت ، و اتصاف يافت به عبوديّت . و راجع مىشود به استعداد خاصى كه اقتضا مىكند آن را طبيعت كليّه كه آن مبدأ فعل و انفعال است در همه جواهر ، اقتضا مخصوصى كه در اين نشأت عنصريّه حامله است مر جميع كمالات انسانيه را .
و مىشايد كه مراد از اين اوصاف قواى روحانيّه و جسمانيّه باشد . و وصف به محموليت مناسب اين معنى است . و اين مرتبه طبيعت كليّه حاصر است قوابل همه

[27] س 21 ى 98 .

64