< شعر > در جهانى و از جهانى بيش همچو معنى كه در بيان باشد < / شعر > فكانت الملائكة له كالقوى الروحانية و الحسية التي في النشأة الانسانية .
يعنى : چون ملايكه بعضى قواى صورت عالم آمد و عالم انسان كبير است ، پس نسبت ملايكه به عالم چون نسبت قواى روحانى و حسّى است به انسان . لا جرم چنان كه نفس ناطقه كه مدبّر بدن است ، تدبير امر بدن مىكند به قواى روحانى كه آن عقل نظرى و عملى است و وهم و خيال ، و آن چه مشابه آن باشد و به قواى حيوانى و نباتى چون حواس خمسهء ظاهره و قوّت غاذيه و ناميه و مولده هر مثل را و غير اين ، همچنين نفس كليه تدبير مىكند در كلّ عالم به واسطهء ملايكهء مدبّره . كما قال تعالى :
* ( فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً . ) * [25] و آن روحانيات كواكب سبعه است از سيّارات و غير آن از ثوابت .
و كلّ قوة [ منها ] محجوبة بنفسها لا ترى افضل من ذاتها .
يعنى هر قوّتى از قواى روحانى خواه داخل باشد در نشأت انسانى ، و خواه خارج ، محجوب است به ديدن نفس خود ، چه از نفس خود فاضلتر نمىبيند . چون ملايكه كه نزاع كردند در استحقاق خلافت آدم ، و چون عقل و وهم كه هر يكى دعوى سلطنت مىكند در عالم انسانى ، و انقياد نمىنمايد غير خود را ، چه عقل دعوى مىكند كه محيط است به ادراك جميع حقايق و ماهيات بر آن چه هست بحسب قوّت نظريه ، و در واقع چنين نيست .
و لهذا محتجب گشتند ارباب عقول از ادراك حق و حقايق به واسطهء تقليد ايشان مر عقول خود را ، و غايت عرفان ايشان علم اجمالى است به اينكه ايشان را موجدى است كه منزّه است از تعريفات كونيه . [ 12 - پ ] و نمىدانند از حقايق مگر لوازم و خواص آن را .
و ارباب تحقيق و اهل طريق اين را باجمال مىدانند ، و نيز مشاهده مىكنند تجلَّيات و ظهورات حق [ را ] مفصلا . لا جرم ايشان را اهتدا به نور اوست ، و سريان در حقايق بحسب تجلَّى و ظهور او . و كشف ايشان خواص و لوازم حقايق را كشفى است از ممازجت شبهه مبرّا ، و علم ايشان مر حقايق را علمى است از طريان شك و ريب معرّا . پس ايشان عباد رحمناند كه مشى ايشان بر ارض حقايق به آسانى است . كما قال تعالى : * ( وَعِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الأَرْضِ هَوْناً ) * [26] . و ارباب نظر عباد

[25] س 79 ى 5 .
[26] س 25 ى 63 .

63