< شعر > غم و اندوه دلبر را چه شاديهاست اندر پى جراحتهاى جانان را چه راحتهاست پنهانى < / شعر > و به نسبت با محجوبان كه غافلند از لذات حقيقيه ، هم عذب است از وجهى ، چنان كه در حديث آمده است كه بعضى اهل نار ملاعبه با آتش كنند . و ملاعبه از تلذذ منفك نيست اگر چه به واسطهء عدم دخول به جنت اعمال كه حور و قصور است معذب باشد .
و به نسبت با قومى كه استعداد ايشان مستدعى بعد است از حق ، و مستلزم قرب به آتش ، هم عذب باشد اگر چه در نفس امر عذاب بود . چنان كه مشاهده مىافتد كه بعضى سواعد خويش مىبرند و خود را از قلاع مىاندازند و داغها بر اعضاى خود مىنهند و تن در عقوبتها مىدهند و بدان افتخار مىنمايند .
و به نسبت با منافقان كه ايشان را هم استعداد كمال هست و هم استعداد نقص ، عذاب اگر چه اليم باشد از براى ادراك كمال و عدم وصول به دو ، و لكن چون استعداد نقص شأن غالب باشد رضا به نقصان دهند و بعد از انتقام منتقم [ 123 - ر ] تألم از ايشان زايل شود و عذاب [28] به عذب منقلب گردد . چنان كه مشاهده مىكنيم از كسى كه اوّلا رضا به امر خسيس نمىدهد بعد از آن چون دردى واقع شود و بدان مبتلا گردد و مكرر شود صدور آن امر خسيس از او ، بدان امر الفت گيرد و معتاد گردد و بدان افتخار نمايد بعد از آن كه مدتها استقباح او مىكرد .
و به نسبت با مشركان كه عبادت غير حق مىكنند پس انتقام مىكشد از ايشان منتقم ، از براى حصر ايشان حق را در آن چه عبادت مىكنند و مقيد ساختن ايشان إله مطلق را . اما از روى ظهور وجود حق در مظاهر چون به هر چه روى آرند روى به حق دارد از محض لطف و فضل الهى ، عذاب ايشان به عذب منقلب گردد .
و به نسبت با كافران اگر چه عذاب عظيم باشد اما چون استعداد ايشان مقتضى آن عذاب است به واسطه رضا بدان حال ، الم عقوبت و نكال كمتر ادراك كنند . چون گلخنى كه او افتخار مىكند به آن چه در وى است ، اگر چه به نسبت با كسى كه طالب مرتبه عظمى و دولت كبرى باشد اين رتبه بلاى عظيم و عذاب اليم نمايد .
و انقطاع عذاب به شفاعت شافعين موعود است و شفيع بودن أرحم

[28] قا : و به عذاب .

312