و هر كه عارف بدين امر نباشد و افعال را به قوابل اضافت كند از راحت عظمى و مثوبت حسنى بعيد باشد و به سبب جهل و عدم عرفان موسوم باشد به سمت شقاوت .
و ضمير « لأنه » عايد به ربّ است . و معنى آنست كه ربّ است كه ابقاء مىكند ربوبيت خود را بر مربوبش به طريق افاضهء ربوبيت بر وى دائما .
و جايز است كه عايد به مربوب بود ، و معنى آن باشد كه مربوب است كه ابقاء مىكند بر نفس خود ربوبيت را به قبول و استفاضه از حضرت رب خويش .
و لهذا قال سهل ان للربوبية سرا - و هو أنت : يخاطب كل عين - لو ظهر لبطلت الربوبية . فأدخل عليه « لو » و هو حرف امتناع لامتناع .
يعنى : از براى آن كه هر مربوب نزد رب خود مرضى است شيخ سهل بن عبد الله تسترى - قدّس سرّه - گفت : ربوبيت را سرّى دان مربوبى كه اگر آن سرّ ظاهر شود ربوبيت باطل شود .
و مراد شيخ از لفظ « أنت » خطاب عام است ، اعنى مخصوص نيست بدين خطاب عينى از اعيان . و « ظهر » اينجا به معنى زال باشد ، چنان كه شاعر گويد :
[ 113 - ر ] < شعر > و عيرها الواشون انى أحبها و ملك شكاة ظاهر عنك عارها < / شعر > و شيخ نيز - قدّس الله سرّه - در مجلَّد اوّل از فتوحات در أثناء مسايل مذكوره ، ايراد [2] كرده است كه « ظهر » اينجا به معنى « زال » است . چنان كه گفته مىشود :
« ظهروا عن البلد » يعنى ارتفعوا عنه .
و بدان كه سرّ همه چيزى لطيفهء اوست كه مخفى باشد . و ربوبيت نسبتى است كه اقتضاى رب و مربوب مىكند .
و « رب » اسمى است از اسماء ، و آن در غيب مخفى است هميشه . و مربوب نيز همچنين است اگر چه صورت او ظاهر باشد از براى آن كه مربوب در حقيقت عين ثابته است و آن هميشه مخفى است كه ظاهر نمىشود و از براى اين در جاى ديگر گفت : « بأنها ما شمت رايحة الوجود بعد » . يعنى بوى وجود به مشام اعيان ثابته نرسيده

[2] قا : او .

290