سابق أزلي به واسطه احتجاب به غواشى ظلمانيه ، مقرّر شود نقص استعداد او ، و محقّق گردد خسران سرمايه عمر و استعدادش لتضيعهما فيما هو فان .
و سرّ اين معنى و تحقيقش آنست كه وصول بنده به حق سبحانه با وجود بقاى انيّت او كه موجب اثنينيت است ممكن نيست ، لا جرم از افناى انيّتش چاره نباشد ، زيرا كه اقرار أزلي به ربوبيت حق - سبحانه و تعالى - تمام نمىگردد مگر به عدم اشتراك ذاتا و صفة و وجودا و فعلا . لا جرم سالك ما دام كه افناء نكند ذات خود را و آن چه مترتب است بدان ، وفا به عهد سابق نكرده باشد . بيت :
< شعر > تا تو نكنى قطع علايق اى دل كى راه برى بسوى خالق اى دل از هستى خويش تا نگردى فانى وافى نشوى به عهد سابق اى دل < / شعر > و حضرت الهى چون تكميل خليل خويش و فرزندش اراده كرد ، به ذبح فرزندش - كه در حقيقت افناى نفس اوست - بفرمود ، چون انقياد و تسليم از هر دو بظهور پيوست وفاى عهد اول و فنا كه مقصود حق بود عزّ و جلّ ، حاصل شد . لا جرم فدا فرستاد به ذبح [4] ذبح عظيم كه در غايت انقياد بود و تسليم ، تا مساوات در مفادات باشد .
< شعر > فلا خلق أعلى من جماد و بعده نبات على قدر يكون و أوزان < / شعر > چون سرّ وجودى در كل مكونات ظاهر است و تفاوت و تفاضل واقع نمىشود مگر در مراتب ، شيخ - قدّس الله سرّه - به بيان اين معنى متصدى شد كه آن چه اقرب است به حق افضل است از غيرش ، از براى قلَّت وسائط در ميان [ 101 - پ ] او و در ميان مقام جمعى الهى ، و از براى عدم تضاعف وجوه امكانيه . چه هر چه متركب مىگردد از امور ممكنه ، متصف مىشود به امكان هيأت اجتماعيه كه ، حاصل است او را ، و به امكانات ديگر كه لاحق مىگردد او را .
پس تضاعف مىيابد امكان و هر چه كثير گردد در وى وجوه امكانات ، زيادة شود بعد او از واجب بالذات . قال الله تعالى : « لَقَدْ خَلَقْنَا الإِنْسانَ في أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ . ثُمَّ رَدَدْناه أَسْفَلَ سافِلِينَ » [5] .
لا جرم همچنان كه انسان بحسب تجرد از خواص ممكنات و اداى امانات مأخوذه از اين ممكنات بحسب عبور بر مراتب و مقامات در هنگام نزول از عالم غيب به

[4] قا : و + به .
[5] س 95 ى 4 - 5 .

265