< شعر > آن كس كه هزار عالم از رنگ نگاشت رنگ من و تو كجا برد اى ناداشت اين رنگ همه هوس بود يا پنداشت او بىرنگ است رنگ از او بايد داشت < / شعر > تشبيه معقول به محسوس از براى تفهيم و ازاله شكوك و ريب است ، چه واقعات شهادتيه ادله وقايع غيب است .
و لتخلل الحق وجود صورة إبراهيم عليه السّلام . و كل حكم يصح من ذلك .
عطف است بر « لتخلله و حصره » . يعنى : خليل را خليل خواندن از براى تخلل اوست در حق و هم از براى تخلل حق به ظهور هويت و سريانش در وجود إبراهيم بحسب خارج و در عين او بحسب علم ، و از براى تخلل حق در هر حكمى كه وجود خارجى إبراهيم راست از صفات و كمالات لازمه مر تعيّن او را . و تخلل إبراهيم در حق اثر تخلل اوست در وجود ، و لوازم وجود إبراهيم و تخلل از جانبين نتيجهء قرب فرايض و نوافل است . و اشارتى كافى است آن را كه عاقل است . بيت :
< شعر > دل نگر با دلستان آميخته روح بين با خاكدان آميخته چند گويى بى نشان و با نشان بى نشان بين با نشان آميخته < / شعر > فإن لكل حكم موطنا يظهر به لا يتعداه .
يعنى : هر حكمى و صفتى را مقامى و موطنى است در مراتب الهيه ، بحسب احكام دنيا و آخرت كه ظاهر مىشود آن حكم بسبب اين موطن و قابليتش ، و تعدى و تجاوز نمىنمايد از آن موطن . يا گوييم ظاهر مىشود حق بدين حكم در اين موطن . و سياق كلامش مؤيد معنى ثانى است اگر چه اوّل اسبق است در مبادرت به ذهن .
و اين سخن تعليل ظهور حق است در صفات و افعال و ساير احكام كه تابع وجود إبراهيم است و ظهور حق به صفات كونيه چون استهزا و مكر و تأذى و سخريه و غير اين در آيات و احاديث . قال الله تعالى : * ( يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ ) * و * ( مَكَرَ الله وَالله خَيْرُ الْماكِرِينَ ) * [30] * ( فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ الله مِنْهُمْ » [31] . و في الحديث : « ضحك الله البارحة » . و امثال اين كثير است . به گوش موسى همان شنيد كه به زبان شجره سخن گفت .
< شعر > از تو سؤال مىكنم مسئله اى جواب گوى آن كه حديث مىكند كيست بگو درين دهن من نيم و تو هم نئى آن نفسى كزو حيى غير من و توست بدان اوست كه مىكند سخن < / شعر >

[30] س 3 ى 54 .
[31] س 9 ى 79 .

238