كانوا [1] » . پس وجود و ذوات شأن با اوست و بقا و جميع صفات ايشان با او ، بلكه ظاهر در نقاب صور كاينات و متجلَّى در حجاب تمثال مكونات اوست . و صور به اصالت حق راست ، و بتبعيت خلق را .
پس تنزيه كننده يا جاهل است به امر آن چه هست ، يا عالم است بر اين كه همهء عالم مظاهر اوست . اگر نادانسته حكم بر حق روا مىدارد ، و تقييد به بعض مراتبش مىكند ، هم جاهل است و هم بىادب و اگر مطلع بر حقيقت كار است و واقف بر دقايق اسرار روحانيّه ، و با وجود آن انتهاج اين منهج بتقديم مىرساند ، أساءت أدب با حق و رسل او كرده باشد چه او نفى مىكند از حق آن چه حق بر نفس خود اثبات كرده است . و انبيا و رسل از اين خبر داده [ اند ] بحسب مقام جمع و تفصيل حق ، و اين همه در مقام الهيّت است .
امّا در مقام احديّت نه مجال تنزيه است و نه امكان تشبيه چه در اين مقام كثرت مستهلك است و به هيچ وجهى تعدّد را در او راه نى . بيت :
< شعر > احد است و شمار از او معزول صمد است و نياز از او مخذول آن احد نى كه حس شناسد و وهم و آن صمد نى كه عقل داند و فهم < / شعر > شيخ - قدّس الله سرّه - در « عنقاء مغرب » بطريق خطاب با تنزيه كننده مىگويد : غايت معرفت تو آنست كه سلب نقايص كون از حق كنى ، و به حقيقت سلب نقايص از خويشتن كرده اى و دم « سبحانى ما أعظم شأنى » زده اى هيهات هيهات شعر :
< شعر > و هل يعرّى من شيء الَّا من لبسه او يؤخذ شيء الَّا ممن حبسه < / شعر > و حق سبحانه كى لباس نقص پوشيده بود تا به سلب آن قيام نمايى . پس در حقيقت حق منزّه است از تنزيه ، فكيف از تشبيه .
< شعر > با خدا غير او محال بود در و درگاه و پاسبان همه هيچ < / شعر > سبحان المتجلى من كلّ جهة ، و المتخلَّى من كلّ جهة . هر چه در اوهام و خاطر و عقول خلق گنجد ، او بيش از آنست و برتر از آن و بر خلاف آن ، فتعالى الله الملك الحق . [ 56 - پ ] < شعر > هيچ دل را به كنه او ره نيست عقل و جان از كمالش آگه نيست < / شعر >

[1] س 58 ى 7 .

164