وجوب در واجب الوجود ، بالذات باشد و در ممكنات بالغير .
و « امكان » صفت شامله است مر جميع ممكنات را . و « امتناع » صفتى است شامله مر جميع ممتنعات را . پس اين حضرات خزاين مفاتيح غيبند ، لا جرم حضرت امكان خزينه اى است كه طلب مىكند آن چه در وى است از اعيان ثابته كه بيرون آيد از وجود علمى به وجود عينى ، تا محل ولايت اسماء حسنى باشد . و اين اعيان ثابته عبارت باشد از ممكنات .
و حضرت امتناع خزينه [ اى ] است كه طلب مىكند آن چه در وى است از اعيان بقا را در غيب حق و علم او و عدم ظهور را به وجود خارجى . و اسم ظاهر را بر اين اعيان سبيلي نيست . و ممتنعات عبارت است از اين اعيان .
و حضرت وجوب خزينه اى است كه طلب مىكند آن چه در وى است اتصاف را به وجود علمى و عينى ازلا و ابدا ، و آن واجب بالذات است يا بالغير . [ 53 - ر ] و همه ممكنات شئون حق است در غيب ذات ، و اسماء او ، و وقوع اسم غيريّت بر وى به واسطهء تعيّن است ، و احتياج بحسب عوالمش و بحسب طريان صور بر وى .
پس ظاهر شد بدين تحقيق فرق در ميان وجوب بالغير و بالإمكان ، از آن كه وجوب بالغير بعد از اتصاف به وجود عينى است و امكان ثابت قبله و بعده .
و اين تفصيل را على طريق النفس نمىداند ، مگر آن كه حق بر وى منكشف شود و عارف مراتب وجود باشد . و ايشان علماى [67] باللَّه‌اند خاصّة .
و هر كه دريابد آن چه به تحقيق پيوست و اشارت بدان لاحق شد ، هر آينه در دل خويش اسرارى مشاهده كند كه همه عوالم از ظهور او پر انوار گردد ، و هر كه استعداد او وفا نكند به ادراك حق ، معاف است و معذور ، « وَمن لَمْ يَجْعَلِ الله لَه نُوراً فَما لَه من نُورٍ ) * [68] » .
< شعر > اين شنيدى مو به مويت گوش باد آب حيوان است خوردى ، نوش باد آب حيوان خوان مخوان اين را سخن جان نو بين در تن حرف كهن < / شعر > و على قدم شيث يكون آخر مولود يولد من هذا النوع الإنساني . و هو حامل أسراره ، و ليس بعده ولد في هذا النوع . فهو خاتم الأولاد . و تولد معه أخت له فتخرج قبله و ) *

[67] پا : علما .
[68] س 24 ى 40 .

157