جلال خود نباشد . لمؤلَّفه :
< شعر > پس اندر جهان ذرّه اى هست نيست كه از جام عشق او چو من مست نيست < / شعر > لا جرم چون ديدند كه در اوّل سبب آفريدن كاينات ، محبّت عرفان ذات بود ، چنان كه « أحببت ان اعرف » مبيّن اين معنى است ، و در آخر واسطهء عرفان حقّ نيز محبّت ذات مطلق آمد چنان كه « فتحبّبت إليهم بالنّعم فعرفوني » مثبت اين دعوى است .
پس پيش ايشان صحّت اطلاق اسم اوّل و آخر بر حقيقت محبّت درين وجه ظاهر شد ، و چون اوّل به بطون موصوف بود ، و آخر به ظهور معروف گشت ، اطلاق ظاهر و باطن نيز بر او ظاهر آمد نه باطن . پس « * ( هُوَ الأَوَّلُ وَالآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْباطِنُ ) * [33] » را اخبار از حقيقت محبّت دارند و اختلافات آثار او را قادح وحدت ذاتش نشمارند و گويند :
< شعر > يكى از زمين تا به ايوان عرش مقيمان كرسى نزيلان فرش ز يك مىهمه مست گشته و ليك بود در ميان فرقها نيك نيك ز يك جو اگر روضه اى آب خورد چو رويد ازو سنبل و شاخ و ورد نه اين يك بود سرخ و آن يك سياه ازين سان بود فيض الطاف شاه ز مهرى كه شد زعفران زرد رو بود سرخى لعل و مرجان ازو ز عشقى كه شد عاشق خسته زرد بود روى معشوق از او همچو ورد در آتش نهى هيزم و چوب عود ز هيزم شود دود و از عود سود اگر عالمى تشنه از بهر آب رود تشنه لب جانب بحر ناب به قدر ظروف و اوانىّ خويش برند آب از آن بحر زاخر نه بيش < / شعر > امّا طايفهء ديگر كه مسعود به سعادت أزلي و محدود به حدّ لم يزلى و واصلان حضرت احدى و مقرّبان جناب صمدىاند كه به واسطهء جذبات دقايق جمال با كمال حقيقة الحقائق را ديده و به اعلى معارج اعتلا و اقصى مدارج ارتقا رسيده‌اند [34] . رباعى :
< شعر > سلاطين إقليم لطف و شيم أساطين بنيان فضل و حكم ز غير خدا ديده بر دوخته وجود و عدم را بهم دوخته < / شعر > و از وفور غيرت نظر بر غير محبوب نينداخته ، و سرّ مدحت « ما زاغَ الْبَصَرُ وَما طَغى » [35] بتحقيق شناخته ، به وجود و عدم كه محكومان حكم قهرمان قدماند نپرداخته ،

[33] س 57 ى 3 .
[34] پا : از عبارت . « پس شيخ به اظهار فصوص حكم . . . رسيده‌اند » تكرار شده است .
[35] س 53 ى 17 .

15