ترقى حاصل است ، چنان كه حضرت مولوى - قدّس سرّه - مىفرمايد :
< شعر > گويند چون ز دور زمانه برون شديم زان سو روان نباشد اين جان ما دروغ < / شعر > چون ظهور حق مر عبيد را بعد از انتقال به دار آخرت در صور غير معتقدهء ايشان ، ترقى است كه ايشان را حاصل مىشود ، شيخ - قدّس سرّه - تأكيد اين معنى مىكند به آن چه در بعضى مكاشفاتش طريق افاده با أكابر اوليا چون جنيد و شبلى و ابو يزيد و غير ايشان - قدّس الله اسرارهم - مسلوك داشته ، و بدين واسطه آن أكابر را ترقى بعد الموت حاصل شده .
و اين ترقى مخصوص نيست به طايفه [ اى ] ، چه عارفان را كه واقفاند بر بعضى كليات ، تجليات ديگر نيز حاصل مىشود و به حليه ترقى متحلى مىگردند ، و محجوبان را نيز از مؤمنين و غير مؤمنين ترقى دست مىدهد ، چه انكشاف غطا و حدّت بصر ترقى است ، و ظهور احكام اعمال ايشان بر ايشان ترقى است ، و شهود انواع تجليات ، اگر چه حقيقت آن را ندانند ، هم ترقى است ، و حصول در برازخ جهنميه و جنانيه نيز ترقى است ، و ارتفاع عذاب بعد از انتقام منتقم و شفاعت شافعين ترقى است . و اگر مخافت آفت تطويل نبودى ، هر آينه مراتب ترقيات در آخرت على طريق التفصيل مذكور شدى ، لكن « القليل تدلّ على الكثير و الحفنة يبنئ عن البيدر الكبير » .
و اين سخن منافى نيست قول الهى را كه « من كانَ في هذِه أَعْمى فَهُوَ في الآخِرَةِ أَعْمى وَأَضَلُّ سَبِيلًا » [17] ، چه مراد از « عمى » در آيت عمى از معرفت حق است ، و حق هميشه متجلى است و محجوب از او در عمى است چون انكشاف ميسّر شود ، مرتفع شود عمى به نسبت با دار آخرت و نعيم و جحيم و احوالش .
اما عمى به نسبت با معرفت حق مرتفع نمىگردد و چون اين انكشاف و ترقى به فضل و رحمت [ بارى ] سبحانه و تعالى [ است ] نه به عمل انسانى ، اين قول رسول - عليه السّلام - را نيز كه فرمود : « إذا مات ابن آدم انقطع عمله » منافى نيست .
و من أعجب الأمور أنه في الترقي دائما و لا يشعر بذلك للطافة الحجاب و رقته و تشابه الصور مثل قوله تعالى « وَأُتُوا به مُتَشابِهاً » .
يعنى : از اعجب احوال يكى آنست كه انسان از ابتداء سير او از علم به عين ، دايم در ترقى است ، چه عين ثابتهء او هميشه ظاهر مىشود در صورت هر يكى از مراتب نزول

[17] س 17 ى 72 .

441