تعالى در باطن او نورى وديعت نهد كه بدان نور در ميان حق و باطن فرق تواند كرد و مراتب حق و احكام او در مواطن و مقاماتش بداند .
و در عبارت شيخ - قدّس الله سرّه - تلميح است به قول حق - عزّ و جلّ - كه مىفرمايد كه : « إِنْ تَتَّقُوا الله يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقاناً وَيُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ » [23] .
و تقوى را مراتب است : تقواى عوام اتقاست از نواهى ، و تقواى خواص اتقاست از استناد كمالات و نسبت افعال و صفات به نفس خويش ، و تقواى أخص از كمّل عارفان اتقاست از اثبات وجود غير با حق سبحانه فعلا و صفة و ذاتا .
و اين مراتب تقوى لله است پيش از وصول به مقام جمع ، اما تقوى باللَّه و في الله در حالت بقاء بعد الفناء است .
و هر مرتبه اى از مراتب تقوى [ را ] فرقانى لازم است و أعظم فرقانات آنست كه در مقام فرق بعد الجمع باشد .
و هو مثل ما ذكرناه في هذه المسألة فيما يتميز به العبد من الرب . و هذا الفرقان أرفع فرقان .
يعنى : فرقانى كه حاصل است از تقوى باللَّه و في الله ، مثل فرقانى است كه در مسئلهء سابقه ذكر كرديم از تميز عبد از ربّ . و اين فرقان ارفع فرقانات است ، چه حق است ظاهر به صورت عبد و مظهر صفت خالقيت را در وى . لا جرم بر خلق مشتبه شده كه اين عبد است يا ربّ .
و بنده نيز در مقام خلع قيود هستى از سر بىخودى و مستى همه اين گويد :
< شعر > آن چنانم به بويت اى گل مست كه گل از بوستان نمىدانم اين توئى يا منم بگو تا كيست شرح آن كن كه آن نمىدانم < / شعر > < شعر > فوقتا يكون العبد ربّا بلا شك و وقتا يكون العبد عبدا بلا إفك < / شعر > 999 گاهى بنده به خلعت صفت ربّ درآيد ، و گاهى به لباس عجز و قصور و بندگى برآيد . و عبوديت ذاتى اوست بخلاف ربوبيت . و اين اختلاف احوال به واسطه آنست كه بنده بخلاف حق هر ساعت در شأنى است گاهى در شئون كون و گاهى در

[23] س 8 ى 29 .

286