< شعر > ما في التستّر بالأكوان من عجب بل كونه عينها ممّا يرى عجبا كس درين خانه نيست بيگانه مرد بايد كه آشنا باشد در جهان تو باشد اين من و تو در جهان خدا ، خدا باشد < / شعر > و الحمد لله و الصّلاة على حبيبه المحبوب و على كلّ من في يدي سلطان محبّته مغلوب .
فصل چهارم در كشف سرّ به دو و ايجاد و بيان طريق مبدأ و معاد بدان كه حق سبحانه و تعالى به علم ذاتى خود در غيب ، كه مبرّاست از وصمت شكوك و ريب ، و مستفاد از ما سوى نيست و مستند بر ما عدا نى ، هر چيزى را چنان كه در عالم شهود موجود خواهد بود بدانست . و اين صور عين علم الهىاند كه اعيان ثابته عبارت است از آن . و بر مقتضاى طلب اسماء از روى ربوبيّت اظهار مظاهر خويش را تا سلطنت هر يك ظاهر گردد ، هر چيز را بر وفق علم خود بيافريد .
پس كل عالم صورت علم و مظهر حضرت معبود است ، و او سبحانه محيط جميع . و هر چه ظاهر شد از او ظاهر شد از آن كه غير او را وجودى مصادق وجود او نبود تا ظاهر يا مظهر تواند بود . چنان كه قول آخر سابق و امين صادق مصدّق اين معنى است كه :
كان الله و لم يكن معه شيء . و حق تعالى از نعت خود خبر داد كه : * ( هُوَ الأَوَّلُ وَالآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْباطِنُ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ » [50] . و ديگر فرمود : * ( هُوَ الله الَّذِي لا إِله إِلَّا هُوَ عالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهادَةِ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحِيمُ » [51] . پس از كشف و تفهيم و بيان و تعليم او كاملان اهل طريق و مقرّبان حضرت اعلى الرفيق بتحقيق دانستند كه مراتب اگر چه كثير است أمّا همه راجع است به غيب و شهادت ، و به حقيقت انسانيّه كه جامع اين دو مرتبه است . و هر چيزى را ظاهرى است و آن صورت و شهادت اوست ، و باطنى و آن روح و معانى اوست . پس نسبت جميع صور به اختلاف انواع [52] خفيّت و جليّت به اسم ظاهر است ، و نسبت جميع معانى و حقايق كه اصول صور جزئيّه متعيّنه است به اسم باطن . و هر چيز [ ى ] از روى معنى و روحانيّت مقدّم است بر صورت ، به

[50] س 57 ى 3 .
[51] س 59 ى 22 .
[52] پا : نوع .

27