تقديم شرف و رتبت . و صورت نيز مقدّم است بر معنى و روح از حيثيّات ديگر ، چون تقديم علم بالظَّاهر در باب عرفان بر علم بالباطن .
پس هر يكى از صور و حقايق اوّل باشد از وجهى ، و آخر از وجهى ديگر . و ازين روى نسبت أشياء به اوّليّت و آخريّت او درست گردد . و احاطهء اين چهار اسم كه امّهات اسماءاند مر جميع موجودات را بعينها احاطه اينهاست مر ساير اسماء را ، چه موجودات اسماء الهىاند به قيد تعيّنات . پس « كان الله و لم يكن معه شيء » را شنيدى ، سرّ « و هو الآن كما كان » نيز بدان . نظم :
< شعر > يك دايره فرض كن جهان را هر نقطه از او ميان نمايد اين دايره بيش نقطه اى نيست ليكن به نظر چنان نمايد تو نقطهء آتشين بگردان تا دايره اى عيان نمايد اين نقطه ز سرعت تحرّك صد دايره هر زمان نمايد اين نقطه به تو شهادت و غيب هم ظاهر و هم نهان نمايد هر لحظه به تو جمال مطلق در صورت اين و آن نمايد هر لحظه به تو كمال هستى در كسوت ناقصان نمايد < / شعر > و اگر از سرّ « وَهُوَ مَعَكُمْ » با خبر باشى و در ادراك غمزهء اين معيّت با نظر باشى ، به علم اليقين دانى بلكه به عين اليقين بينى كه « فَأَيْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْه الله » [52] چه وجه دارد ، من و او نقاب آن روست ، و اين و آن حجاب جمال دوست ، و سر انگشت پندار ديده را مانع ديدار . سر انگشت ، آفتاب را پنهان نگرداند اما چون بر ديده نهى ياراى ديدن نماند . مثنوى :
< شعر > تو ز چشم انگشت را بردار هين وانگهانى هر چه مىخواهى ببين نوح را گفتند امّت كو ثواب گفت او زان سوى « و استغشوا ثياب » رو و سر در جامه ها پيچيده ايد لا جرم با ديده و ناديده ايد آدمى ديده است و باقى پوست است ديده آن ديده كه ديد دوست است چون كه ديد دوست نبود كور به گر سليمان است از وى مور به < / شعر > مشكل حالتى است نه امكان گفتن ، و نه طاقت نهفتن ، نه اشارت وافى ، و نه عبارت كافى ، زبانى لال و حضرتى در غايت كبريا و جلال . « لباب قصّه بماندست و گفت امكان نيست » .

[52] س 57 ى 4 .

28