و قد علمت نشأة رتبته و هي المجموع الذي به استحق الخلافة .
و بدرستى كه دانستى نشأت رتبت او را كه عبارت است از روحانيّت و جسمانيّت كه بدين مجموع آدم استحقاق خلافت يافت ، چه به نشأت روحانيّت آخذ است از حق ، و به نشأت جسمانيّت مبلَّغ است به خلق ، و كمال دولت بدين مجموع است كه [ 27 - پ ] استفاضه و افاضت بىمناسبت متصوّر نيست . و لهذا قال تعالى :
« وَلَوْ جَعَلْناه مَلَكاً لَجَعَلْناه رَجُلًا وَلَلَبَسْنا عَلَيْهِمْ ما يَلْبِسُونَ » [69] . يعنى : اگر رسول را ملك ساختمى ، هر آينه به صورت بشر فرستادمى تا به حكم مجانست تبليغ امر كردى .
فآدم هو النفس الواحدة التي خلق منها هذا النوع الإنساني ، ) * يعنى : چون دانستى كه آدم كه خليفه است بر عالم و مدبّر اوست ، پس آدم در حقيقت نفس واحدة است كه عقلش خوانند . و آن روح محمدى است در حقيقت ، كه ظاهر مىگردد در اين نشأت عنصريه كه « اوّل ما خلق الله نورى » اشارت است بدان ، و « كنت نبيّا و آدم بين الماء و الطين » عبارت است از آن ، و نوع انسانى ، بلكه جميع انواع مخلوق است از آن نور .
و تحقيق سخن آنست كه حقيقت انسانيه را در جميع عوالم مظاهر است . پس مظهر اوّل او در عالم [70] جبروت روحى است مسمّى به عقل اوّل . پس آدم اوّل اوست ، و حوّا نفس كلَّيه است كه از پهلوى چپ آدم مخلوق است . و مراد از اين جانب ايسر جانبي است كه يلي خلق است ، و يمين او جانبي است كه يلي حق است . و در عالم ملكوت نفس كلَّيه است كه در أجسام است ، و در عالم ملك ابو البشر است .
و مراد [ در ] اينجا از آدم عالم [71] جبروت و ملكوت است كه خليفه است ازلا و ابدا . اما در فتوحات مىفرمايد : « ظهر من أجسام الإنسانية كان آدم عليه السّلام » .
و مراد از آدم عالم ملك است كه ابو البشرش خوانند .
و هو قوله تعالى : * ( يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ من نَفْسٍ واحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَبَثَّ مِنْهُما رِجالًا كَثِيراً وَنِساءً » .
يعنى : آن چه ذكر كرديم معنى اين آيت است حق - سبحانه و تعالى - مىفرمايد كه : « اى آدميان بترسيد از پروردگار خود كه شما را از نفس واحدة آفريد ،

[69] س 6 ى 9 .
[70] قا : علم .
[71] قا : از + عالم .

100