نيز لا حجر از حيوان عامتر است اگر بجاى او بنهند و گويند اين شخص حجر نيست يا حيوان نيست و همچنين لا انسان از لا حيوان عامتر است اگر بجاى او بنهند و گويند اين شخص يا حيوانست يا انسان نيست منفصله مانع خلو تنها باشد و از اين مثالها معلوم شود كه مانع جمع از موجبات تنها و از خلط موجبات و سوالب مىتواند بود و مانع خلو از سوالب تنها و از خلط هر دو صنف مىتواند بود اما مانع جمع و خلو در معنى جز از موجبات و سوالب با هم نبود چنانك گفته آمد اما در لفظ از موجبات تنها و از سوالب تنها باشد چنانك عدد زوج است يا فرد و عدد زوج نيست يا فرد نيست و ممكن بود كه منفصله مانع جمع را اجزاء نا متناهى بود چنانك گوئيم اشكال متساوى الاضلاع يا مثلث بود يا مربع و همچنين الى ما لا نهايه اما منفصله مانع خلو را نشايد كه اجزاء نا متناهى بود چه تا اجزاء انفصال بتمامت حاصل نيايد ممكن نبود كه عامتر از جزوى بجاى جزوى نهند پس تكرارى كه مقتضى امكان جمع باشد حاصل نشود و وقوع منفصله مانع جمع يا خلو در علوم اندك باشد و در محاورات استعمال كنند در موضعى كه قايلى منع خلو مسلم داشته باشد و اثبات جمع كرده مثلا گوئى اين شخص هم حيوانست و هم حجر چه اين سخن اقتضاء آن كند كه از اين دو صفت خالى نيست و اين دو صفت بهم صادق است پس بجواب او خواهند كه منع جمع كنند تا چون منع جمع با منع خلو كه در سخن او مضمر است و از ذكر مستغنى منضم شود منفصله حقيقى شود و منع جمع يا بنفى صدق يا باثبات كذب بود در يكى از دو قسم پس اگر منع جمع بترديد صدق كنند گويند اين شخص يا حيوانست يا حجر يعنى از دو يكى صادق است و نه هر دو منفصله مانع جمع تنها آورد باشند و اگر بترديد كذب كنند گويند يا حيوان نيست يا حجر نيست يعنى از دو يكى كاذبست منفصله مانع خلو آورده باشند پس هر يكى از اين دو منفصله

78