شايد كه هر دو معنى وجودى بود چون سواد و بياض و شايد كه يكى وجودى بود و يكى عدمى چون حركت و سكون و شايد كه ميان هر دو وسايط بود چون ادكن ميان ابيض و اسود و شايد كه نبود چنانك ميان حركت و سكون و شايد كه موضوع طبيعت جنسى بود چون عدد زوج و فرد را يا نوعى چون مردم نر و ماده را يا اعم مطلق چون شىء خير و شر را و شايد كه طريان هر دو بر موضوع على سبيل البدل جايز بود چون سواد و بياض يا على سبيل الاقتسام بود چون اعجم و ناطق و شايد كه در يك وقت موضوع شايسته هر دو بود چون عدل و جور يا در دو وقت چون امرد و ملتحى و شايد كه انتقال موضوع از يكى به ديگر جايز بود چون حركت و سكون يا نبود چون بر سبيل اقتسام بود و شايد كه يك چيز را يك ضد بود چنانك سكون حركت را و شايد كه زيادت بود چنانك جبن را باعتبارى شجاعت و باعتبارى تهور و اما بحسب تحقيق از اين خاصتر بود چه تضاد بحقيقت امورى وجودى را بود كه ميان ايشان غايت خلاف بود و در يك موضوع بالفعل جمع نيايند بل بر سبيل تعاقب در وى حال توانند شد و چون چنين باشد جز ميان دو موجود نتوانند بود و يك چيز را يك ضد بيش نتواند بود و اگر چه وسايط باشد و ممكن بود كه با موضوع خاص مقارنى بود كه اقتضاء يك ضد كند بطبع و آنگاه انتقال جايز نبود چنانك غراب سواد را اما موضوع از آنجا كه موضوع بود انتقال بر او جايز بود چه موضوع سواد و بياض جسم است و ملكه بحسب شهرت موجود بود در موضوعى كه از شان آن موضوع بود اتصاف بان موجود مانند وجود بينائى و موى سر و دندان در وقت خويش و عدم عدم آن موجود بود در وقتى كه موجود تواند بود به شرط آنك از ملكه بعدم انتقال تواند كرد و از عدم بملكه نه مانند

56