انذار بيشتر كند و خايف از عناد در هيات مصدقان زودتر آيد و محبت و مدح اقتضاء تصديق محبوب و مادح كند و غضب و قساوت اقتضاء امتناع از تصديق و تقرير فضيلت و انصاف حاكم او را مايل گرداند بتصديق و اسخاط او بر خصم بتكذيب قول او و به اين تقريرات معلوم شود كه امور خارجى از عمود كه اعوان اويند در افادت تصديق دو صنف باشند يكى آنچه مقتضى نفس تصديق بود مانند شهادت و تقرير آنك شهادت مقنع است و شهود از كيانند و معجز حجت است و آن بر طريق نصرت بود و ديگر آنچه مقتضى استعداد تصديق بود مانند احداث انفعالات و ايهام اخلاق كه آن را استدراجات خوانند و آن بر طريق حيلت بود پس اجزاء صناعت خطابى سه چيز بود عمود و نصرت و حيلت و اصل عمود است و صاحب ملكه عمود تنها را عالم فصيح شمرند و صاحب ملكه ديگر اجزاء را عاقل زيرك و از اين بحث معلوم شود كه اين صناعت را با صناعت اخلاق در موضوع اشتراكى باشد چه معرفت اخلاق و انفعالات در اين صناعت ضرورى بود اما در تصرف در موضوع مشاركت نبود چنانك بيان كنيم و نيز مطلوب در آن صناعت اعتقاد جازم بود و اينجا اقناع كافى بود و تصديقات حاصل به اين طرق دو صنف بود يكى صناعى و ديگرى غير صناعى و اول تصديقاتى بود كه اكتساب آن بواسطه صناعت توان كرد و آن سه چيز بود ا تثبيت و معنى آن بيان كنيم ب سمت و هيات متكلم ج استدراج سامع باقوال خلقى و انفعالى و غير صناعى تصديقاتى بود كه صناعت را در آن تاثيرى نبود بل به وضع يا شرع حاصل شود مانند آنچه بقول شارع يا گواه متعلق بود فصل سيوم در قياسات خطابى و حال مواد و صور آن همچنانك در جدل معول بر قياس و استقراء بود در خطابت معول

535