إسم الكتاب : أساس الإقتباس ( فارسي ) ( عدد الصفحات : 617)

مىآموزد ميداند يا نمىداند و حكمش مانند گذشته است اين است اسباب مغالطات كه در اين سيزده نوع محصور است و ببايد دانست كه سبب كلى در همه مغالطات اهمال شرطى است از شرطهاى مذكور در قياس و برهان يا جدل چه هر گاه كه حدود قياس متمايز بود و اشتراك اوسط در هر دو مقدمه و اشتراك در حد ديگر در مقدمات و نتيجه حقيقى و مقدمات از يكديگر منفصل و هر يكى بحقيقت يك حصه و صورت منتج و نتيجه مغاير مقدمات و مقدمات صادق و مناسب و اعرف يا مشهور و اعرف انتاج واجب بود و استثناء نقيض تالى استثناء نقيض مقدم اقتضا كند پس اگر نتيجه كاذب بود يكى از اين شرطها مفقود بود و چون قياس آنست كه انتاج كند پس آنچه بحسب مغالطه ايراد كنند نه قياس بود بل شبيه بود بقياس و اطلاق اسم قياس بر آن مانند اطلاق اسم حيوان بود بر مصور و حال مراد همين بود و بيان آنك قياس در اين صناعت نه قياس است آنست كه مثلا لفظ مشترك اقتضاء مغايرت حدود قياس و نتيجه كند تا قياس خالى از اوسط يا به نسبت با آن نتيجه نه قياس بود و ما بالعرض اقتضاء مقارنت دو چيز كند مقارنتى جزوى اتفاقى خاص بموضوع معين و چون آن را بجاى ما بالذات اقامت كنند حكم بمقارنت كلى ضرورى كرده باشند پس مقدمات غير كلى و ضرورى را كلى و ضرورى گرفته باشند و قياس نه قياس بوده باشد و خللى كه از جهت ايهام عكس بود بوجهى شبيه بود بخلل ما بالعرض چه ما بالعرض اقتضاء آن كند كه امور متغاير را بطريق هو هو گرفته باشند و در ايهام عكس امور مختلف را بعموم و خصوص متساوى گرفته پس موضوعات ما بالعرض عامتر بود و از اين جهت ايهام عكس مانند نوعى بود در تحت ما بالعرض و اگر چه باعتبار مختلف بود و اخذ مقدمات بسيار در يك مقدمه اقتضاء اختلاف مواضع صدق و كذب كند پس اجزاء قياس مختلف شود و مقدمات بسيار گردد و صورت قياس زايل

523