نسبت متزمن است با زمان چنانك در مكان گفتيم و زمان حقيقى بود و آن زمانى بود كه دو طرف آن مطابق حال حدوث و فناء متزمن باشد مانند بودن مردم در مدت عمر خود و غير حقيقى بود و آن زمانى بود بزرگتر از آن مانند بودن مردم در هزاره فلان يا در دور فلان و آن را زمان عام خوانند و چيزهاى بسيار را در يك زمان اشتراك تواند بود بخلاف مكان و بودن در طرف زمان مانند كون و فساد باشد در آنى معين و لفظ اين و متى بر اين دو مقوله از آن جهت نهاده اند كه اين دو لفظ استفهام است از مكان متمكن و زمان متزمن و نه دال بر حقيقت مكان و زمان است و نه بر حقيقت متمكن و متزمن پس اين دو لفظ مطابقترين الفاظ است در لغت عرب اين معانى را ديگر مقوله جده و ملك و له است و اين هر سه نامهاى اين مقوله است و آن نزديك متقدمان بودن چيزى است چيزى را مانند علم و شجاعت و صحت و جمال و مال و فرزند و مكان و امثال آن زيد را و بنزديك متاخران هياتى است كه جسم را باشد بسبب نسبت او با ملاصقى يا محيطى يا شاملى كه منتقل باشد بانتقال آن جسم مانند تلبس و تسلح و تقمص و تزين و تنعل و غير آن و بعضى از آن ذاتى بود چون بودن حيوان در پوست خود و بعضى عرضى بود چون پوشيدگى بجامه و بعضى كلى بود چون پوشيدگى بكل و بعضى جزوى بود چون پوشيدگى بجزو ديگر مقوله ان يفعل و مقوله ان ينفعل و آن دو مقوله است يكى دال بر هياتى كه مودى فعل را باشد از آن روى كه مؤثر بود در وقت تاثير و ديگر دال بر هياتى كه قابل فعل را باشد از آن روى كه متاثر بود در وقت تاثر و لا محاله وجود آن بر سبيل تجدد و انصرام بود پس غير قار الذات باشد مثال فعل چون قطع و احراق و مثال انفعال چون تقطع و احتراق

51