قدرت و اول سايل را چنان بود كه سؤال از مقدماتى كند كه لا محاله مسلم بايد داشت و تاليف آن بر وجهى كه مؤدى بود بمطلوب و مجيب را چنانك در تسليم مشهور و منع غير مشهور از جاده شهرت انحراف نكند و دوم سايل را چنانك در ميان سخن تمحلى بود كه از مقدمات غير مشهور همچنان الزام تواند كرد كه غير او از مقدمات مشهور و مجيب يا در مقام الزام بود يا در مقام دفع و تقدم او باعتبار قدرت در مقام اول چنان بود كه نا گاه الزام بر او متوجه نشود بل در آن وقت كه مسئول باشد به يكى از دو طرف مسئله داند كه از تسليم يك طرف بر وجه الزام متوجه خواهد شد اما چون قبح عناد در محمودات از قبح الزام شنيعتر شمرد و باز نمايد كه هر چند از تسليم اين محمود ملزم خواهد شد اما الزام دوستتر مىدارد از ارتكاب شنيع و اين بسبب ضعف وضع است نه از قصور او و در مقام دفع چنان بود كه بر دقايق قضايا و ايراد فروق به حدى قادر بود كه مشهور با آنك مطلقا تسليم كند بقيود و اعتبارات از شهرت صرف بيرون تواند آورد تا منعش بان قيود از او قبيح نشمرند تا چنان شود كه تسليمش بر آن وجه مستلزم نتيجه نبود و الزام از او دفع شود و اين جمله در مجادلات جهادى باشد كه نظر سايل بر الزام بود و نظر مجيب بر عدم الزام اما در محاورات علمى كه نظر بر فائده بود نشايد كه در منع اولى و مشهور تمحل كنند تا بالزام و التزام مبالات كنند بل بايد كه همت بر استكشاف ترجيح يك طرف و وضوح حق مقصور باشد تا بمشاركت استفادتى كرده باشد و در مناظرت مرتاض شده و ببايد دانست كه انتاج غير مشهور هر چند از مشهور ممكن بود مانند انتاج كاذب از صادق چه ثنويان مثلا از تضاد افعال بر اثنينيت فاعل اول حجت مىگويند اما انتاج مشهور نيز از غير مشهور ممكن بود بخلاف صادق و كاذب و سبب آنست كه نه هر مشهورى حق بود يا هر تاليفى كه

509