و اسود و ابيض يكى است در تخصيص يا نه علم بمتضايفان يكى است در تسويت و همچنين انتقال از مقدمات ضرورى بنظاير و تصاريف و مقابلات به شرط آنك انتقال بود از اشهر به غير اشهر مفيد بود در تسليم نتيجه مثلا كسى كه خواهد كه اثبات آن كند كه غضبان بانتقام مشتاق بود اگر همچنين صريحا سؤال كند باشد كه مجيب منع كند و گويد زيد بر برادر خود خشم گرفته است و مشتاق نيست بانتقام از او اما اگر سايل گويد نه غضب شهوت انتقام بود مسلم دارد پس باز گردد و گويد غضبان مشتهى انتقام بود و نيز اگر در اثناء استعمال بعضى از اين طرق بديگر بعض استعانت كند بر وجه اوفق باشد كه نافع بود و همچنين در تساهل در تسليم آن و تلطف در سؤال بر وجهى كه ندانند كه كدام طرف مطلوب اوست نافع بود و تقديم طرف غير نافع هم نافع بود چنانك اگر خواهد كه مسلم دارند كه لذت خير است گويد نه لذت خير نيست چه مسئول عنه گمان برد كه مطلوب او اين طرف است خاصه چون از شهرت دور تر بود و ظن افتد كه ايراد نقض بتسليم غير مشهور خواهد كرد مبادرت كند بتسليم مقابلش كه مقدمه سايل بود و باشد كه سؤال بر وجه تشكيك و طلب تحقيق بر سبيل استفادت و اظهار ميل بانصاف و ترك لجاج و آنك تا خود حق فى نفس الامر چيست سايل را نافع بود و همچنين اگر در اثناء سخن معارضه و مناقضت قول خود كند و گويد اين نيك نگفتم و چنان بانصاف نزديكتر است كه چنين گويم و سخن باز گرداند مجيب را بر مساعدت خود حث كرده باشد و همچنين بانك گويد اجماع عقلا بر اين است و عادت چنين رفته است مجيب را در انكار بد دل گرداند و بايد كه حرص ننمايد بر تسليم آنچه خصم مسلم ندارد بل مساهلت كند تا خصم را بر لجاج ندارد و ظن نيفتد كه او جز در آن موضع سخن نمىتواند گفت و بعد از آن آن را وقتى ديگر و در اثناء سخنى ديگر در معرض تسليم مىدارد و ببايد دانست كه طبايع مردم متفاوت بود بعضى كه مايل به احتياط

506