و آنچه بين نبود اگر مركب و معلول بود و مقومات و عللش بين بود آن را بحدود اكتساب توان كرد اكتسابى تام و اگر بسيط يا غير معلول بود و معلولات و اعراض ذاتى و غير ذاتى و خواص و لوازمش بين بود آن را برسوم اكتساب توان كرد اكتسابى ناقصتر از قسم اول و اگر آن را شبيهى يا ضدى بود بمثالى بر آن وقوفى حاصل تواند شد وقوفى بعيد و آنچه به خود بين نبود و آن را مقومات و علل و معلولات و عوارض و نظاير بين نباشد طريقى نبود بمعرفتش اصلا و هر يكى از علل و معلولات كه در حدود آيند بايد كه ذاتى و مساوى بود و معلولات مساوى ذاتى مانند اعراض ذاتى باشد و خواصى كه بمثابت اعراض ذاتى بود و علل متقدم بود بر مطلوب و معلولات متاخر ازو و علل اتفاقى و اعراض غريب را در حدود و رسوم مدخلى نباشد و بعد از تقرير اين معانى باسر سخن شويم و گوئيم تعريفات يا به چيزهائى بود كه بر معرف متقدم بود و آن مقومات و علل باشد يا به چيزهائى كه از او متاخر بود و آن خواص و عوارض بود يا بمركب از هر دو صنف يا بخارج از هر دو صنف و اول يا بمجموع مقومات و علل بود و آن حد تام بود يا ببعض از آن و آن حد ناقص بود و حد تام مشتمل بر اجناس و فصول باشد و در حد ناقص از فصلى چاره نبود و الا افادت تميز نكند و كمترين فائده كه از تعريف مطلوب باشد افادت تميز بود و حد تام يكى بيش نتواند بود و حدود ناقص بسيار بود و چندانك ذاتيات در او بيشتر بود بتام نزديكتر بود و در ترتيب اعم مقدم بايد داشت چه اعم اعرف بود و نيز اخص باستلزام بر اعم دال بود پس از تقديم اخص بر اعم شبه تكرارى حادث شود چه اعم يك بار به قوت در اخص داخل بود و يك بار ديگر بفعل ايراد كرده شود اما چون اعم مقدم بود و باخص مقيد شود از اين علل خالى باشد و اما تعريف بخواص و اعراض رسم مفرد بود و بايد كه افادت تميز كند و الا رسم نبود و افادت تميز يا بخواص بود چنانك تعريف انسان

414