منعكس نشود مثلا گوئيم هر چه زنگى است به امكان ابيض است و اين حكم كه هيچ زنگى ابيض نيست دايما من غير ضروره هم صادق است پس اين مقدمه منعكس نشود چه در عكس چون ابيض را موضوع كنيم و بان ابيض فعلى خواهيم زنگى از آن خارج بود و الا سالبه كلى مذكور كه صادق فرض كرده ايم صادق نبود و هر چه ابيض فعلى بر وى افتد مانند برف و عاج و تركى و غير آن محال باشد كه زنگى باشد پس نتوان گفت بعضى از ابيض بامكان زنگى است و بايد كه دانند كه اگر اين مثال مطابق مقصود نيست بسبب آنك اين اعتبار مطابق وجود نيست مضر نيست در مقصود بل اگر حكمى را كه ببرهان ثابت شود هيچ مثال موجود نباشد آن حكم باطل نشود چه فائده ايراد مثال ايضاح حكم باشد نه اثباتش و هر چند ميان آنچه در باب عكس گفته ايم و اينجا مىگوييم در عكس سالبه دايم لا ضرورى تفاوت است چه آنجا گفتيم سالبه دايم باشد بعضى از آن لا ضرورى و باقى محتمل ضرورت و اينجا مىگوييم سالبه ضرورى است و اما بايد كه معلوم باشد كه آن حكم بحسب قياس و اقتضاء وضع اين اعتبار بود با آنك مقتضى وجود ابيضى كه بامكان زنگى باشد نبود چنانك گفته ايم و اين حكم بحسب تتبع حقيقت حال فى نفس الامر است و باخر اقتضاء رفع اين اعتبار خواهد كرد و چون اين اعتبار مقتضى امتناع انعكاس ممكن ايجابى است كلى و جزوى در اين معنى يكسان باشد و اما تمسك بخلف چنانك در باب عكس گفته ايم اينجا مفيد نباشد چه نقيض عكس ممكن در اين مثال اين بود كه هيچ ابيض يعنى هيچ چيز از آنچه ابيض بالفعل فرض كنند زنگى نبود بضرورت و اين خود حق است چنانك گفتيم و عكس اين بود كه هيچ زنگى ابيض نبود يعنى آن چيزها نبود كه ابيض بالفعل باشد بحسب فرض بضرورت و اين هم حق است و مناقض اصل قضيه نيست چه آن ابيض كه بامكان

251