او بلا كاتب لا دايم بود و در غير آن صورت ممكن باشد كه دايم بود بدوام ذات لا متحرك چنانك در كوه هست پس مطلقا نتوان گفت كه هر چه لا متحرك است لا كاتب است لا دائما بل در آن بعضى كه محمول كاتب باشد در اصل لا دائم بود و در آنچه بيرون از آن بعض بود معلوم نباشد كه دايم است يا لا دائم پس با جهت اصلى باقى بود در عكس و كميت جزوى يا كميت كلى بود مانند اصل و جهت محتمل ضرورت يا دوام يعنى مشروط عام يا عرفى عام اما در بعضى مانند اصل چنانك گفته آمد و بر اين قياس در باقى مركبات و اما بيان آنك باقى موجهات موجبه منعكس نيست آنست كه چون محمول دائم نبود بدوام موضوع حمل بايجاب صادق بود و هم بسلب چنانك حمل ضاحك بر انسان پس از رفع محمول رفع موضوع لازم نيايد چه نتوان گفت هر چه نه ضاحك است نه انسانست بل بعضى از آنچه نه ضاحك است بضرورت انسان باشد و همچنين در ديگر جهات و بعضى متاخران گفته اند چون نه ضاحك مثلا مقيد باشد بقيد دوام و گويند آنچه دائما نه ضاحك است نه انسان است صادق بود و همچنين در باقى موجهات پس اين قضايا نيز بر اين وجه منعكس باشد يعنى مقابل محمولات مقيد بدوام گيرند و اصل اين حيلت از آنجا است كه همچنانك حرف سلب را جزو محمول كنند تا قضيه ايجابى شود جهت را جزو محمول توان كرد تا قضيه ضرورى شود مثلا در اين قضيه كه انسان ضاحك است مطلقا چون جهت را با ضاحك بهم محمول كنيم ضاحك مقيد بمطلق بر انسان بضرورت محمول باشد و مقابل اين محمول هم بضرورت لا انسان بود و مقابل محمول آن بود كه نقيض جهت را با جهتى خاصتر از نقيض جهت يا ضاحك تركيب كنند مثلا گويند دايما ضاحك يا دائما لا ضاحك پس گويند هر چه دائما لا ضاحك بود لا انسان بود بضرورت و بيانش عايد بود با بيان انعكاس ضرورى و چون اين اصل معلوم شد گوئيم

171