باشد لاحق همه اصناف حمل ايجابى و سلبى و در اعتبار آن على سبيل الانفراد فائده نبود مگر آنك دانند كه حمل بالفعل حاصل است و خالى است از ضرورتهاى ديگر و به اين اعتبار آن را ضرورت به شرط محمول خوانند و اما اگر آن امر كه مقتضى ضرورت باشد نه متعلق بود بموضوع و نه بمحمول اگر حصولش خاص بود بوقتى معين آن را ضرورى وقتى خوانند چنانك گوئيم قمر منخسف است بضرورت در آن وقت كه زمين ميان او و آفتاب متوسط بود و اگر خاص نبود بوقتى معين آن را ضرورى منتشر خوانند چنانك انسان متنفس است بضرورت در بعضى اوقات نا معين و اين دو ضرورى لا دائم بود پس اقسام ضرورى به اين اعتبار شش بود ضرورى ذاتى و مشروطه عامه و مشروطه خاصه و وقتى و منتشر و به شرط محمول و اما اعتبار دوام از دو گونه كنند اول آنك عموم و خصوص ميان ضرورت و دوام اعتبار نكنند بل ملاحظت دوام تنها كنند و به اين اعتبار يا محمول موضوع را دائم بود بدوام ذات موضوع يا بدوام صفت او و اول يا دائم مطلق بود ازلا و ابدا و آن آنجا بود كه ذات موضوع دائم الوجود باشد مثالش خداى تعالى عالم است هميشه يا نه چنين بود يعنى ذات موضوع دائم الوجود نبود مثالش انسان حساس است هميشه و اين هميشگى نه چون هميشگى اول است و هر دو را دائم ذاتى خوانند چه در همه اوقات وجود ذات در هر دو صورت حمل حاصل بود و دائم مطلق اين دو قسم بود و اما دائم را بدوام وصف موضوع عرفى خوانند بسببى كه بعد از اين بگوييم و آن يا دائم بود بدوام وصف مطلقا و اعتبار مفارقت و لا مفارقت ذات نكنند يا دائم بود بدوام وصفى كه آن وصف مفارق ذات شود در بعضى اوقات پس حمل دائم نبود بدوام ذات و اول عرفى عام باشد و دوم عرفى خاص و اول بر دوم مشتمل بود و بر آنك دائم بود بدوام وصفى كه هرگز مفارق ذات نشود

134