و خسوف هلال محال بود و محاكات ناطق به غير ناطق باشد كه بتبكيت شاعر ادا كند چه اقتضاء قلت تصرف كند بخلاف عكسش و ببايد دانست كه اعتبار انواع اخذ بوجوه و نفاق مهمترين چيزى بود در شعر و منفعت آن در تخييل بسيار بود و تعلق آن اول و بالذات بشعر است و بعد از آن بخطابت و چون در خطايت شرح آن تقديم يافته است در اين موضع تكرار شرط نباشد .
فصل سيم در احوال الفاظ و اشارت به صنعتهاى شعر بر سبيل اجمال اجزاء لفظ چنانك گفته ايم حروف باشد و حروف صامت بود يا مصوت و صامت مجهور بود مانند تا و طا كه مدش ممكن نبود يا مهموس بود بخلاف آن مانند سين و شين و مصوت يا ممدود بود و آن حروف مد بود يا مقصور و آن حركات بود و مركب اول از حروف مقاطع ممدود و مقصور بود و مركب دوم الفاظ و باشد كه بعضى مقاطع با حروف بى تركيب بمثابت الفاظ بود و آن اغلب از قبيل ادوات باشد مانند بعضى از حروف واصله كه در ابتداء كلمات افتد چون همزه وصل و استفهام يا در حشو كلمات افتد مانند واو عطف و باشد كه در آخر افتد مانند تنوين و همچنين بعضى از حروف فاصله مانند يا در پارسى و او در تازى و از الفاظ و آنچه بمثابت الفاظ بود مانند خبر و استخبار و امر و نهى و ندا و قسم و دعا و تمنى و ترجى و غير آن مركب شود چنانك اهل علم لغات آن را بيان كنند و استعمال شاعر الفاظ را بر وجوه مختلف ممكن باشد و بعضى اسامى اصناف الفاظ مستعمل اين است مستولى و لغت و زينت و نقل و موضوع و منفصل و متغير و معنى مستولى در خطابت گفته ايم و لغت الفاظى را گويند كه تعلق بقومى خاص دارد و مشهور مطلق نبود مانند معربات در تازى و لغات قبايل و زينت لفظهائى را گويند كه بتركيب حروف تنها دال نبود بل بمقارنت هياتى يا مدى

595