مغايرت و اثبات مشابهت كنند و باشد كه استعارت بممكنات بود چنانك از بوى خوش ببوى مشك و باشد كه از محالات بود چنانك گويند زبان حال و چشم دل و آنچه مشتمل بود بر عدول از ممكنات بمحال آن را خرافات خوانند و باشد كه مستملحتر شمرند و به اين سبب گفته اند احسن الشعر اكذبه و بر جمله محاكات شعرى يا بطريق استدلال بود يا بطريق اشتمال و استدلال چنان بود كه از حال يك شبيه بر حال ديگر شبيه دليل سازند و اشتمال چنانك چيزى فرا نمايند و چيزى ديگر خواهند مثلا هزل نمايند و جد خواهند و خرافات بر هر دو وجه ممكن بود و استدلالات صناعى پنج بود ا محاكات بامور مذكور ب استدلال ساده بى خرافات چنانك در خطابت مستعمل بود ج تذكير چنانك ربع را ببينند و از دوست ياد كنند د استدلالات بسبب مشابهت چنانك شراب را ببينند از آب ياد كنند ه عبارت از چيزى بمحالى يا كاذبى دال چنانك چون مبالغت خواهند كرد در حسن صنعت كسى گويند فعلى كرد كه در مقدور بشر نيست و غلط شاعر سوء محاكات را بود مانند غلط مصور كه اسب را مثلا پنجه كند و شير را سم و نقد شعر علمى مفرد است از علوم شعر و سوء محاكات را چهار سبب بود : ا - تقصير در محاكات چنانك در صفت تير گفته اند مصرع * دونده چو آهو پرنده چو مرغ * ب - تحريف چنانك گفته اند مصرع * زبانش در بيان همچون يمانى * و مراد از يمانى شمشير است ج - كذب ممكن چنانك گفته اند مصرع * از لاله رنگ و بوى به شوخى ربوده اى * چه نسبت بوى خوش به لاله كذب بود د كذب محال چنانك گفته اند مصرع * هلالوار رخ روشنش خسوف گرفت *

594