دال باشد چنانك در خبر و استفهام گفته ايم در زبان پارسى و نقل لفظهائى بود كه بعد از وضع بر چيزى ديگر اطلاق كنند مانند لفظ جنس بر نوع يا بر عكس يا لفظ شبيه بر شبيه مثلا پيرى را شبانگاه عمر يا خريف عمر خوانند و موضوع لفظهائى بود كه شاعر وضع كند و پيش از او استعمال نكرده باشند و اهل علوم را نيز باشد كه بان احتياج افتد و ايشان از مناسبترين چيزى بمسمى اسم موضوع اختراع كنند بحسب نسبتى حقيقى و شاعر ملاحظت نسبتى خيالى بيش نكند و منفصل لفظهائى بود محرف از اصل وضع بحذف چيزى مانند مرخمات در تازى يا بمد قصرى يا بقصر مدى يا بقلبى و اين تصرفات باشد كه لغوى كند و باشد كه شاعر كند و به اين سبب گويند يجوز للشاعر ما لا يجوز لغيره و منفصل را مختلط نيز خوانند و بعضى گفته اند منفصل لفظهائى بود كه از درازى يا تنافر حروف تلفظ آن دشوار بود و صواب وجه اول است متغير آنست كه در خطابت شرحش گفته آمد و از اين جمله استعمال مستولى استعمال حقيقى بود و باقى بسوى غرابت و تعجب و تخييل ايراد كند يا بسوى ضرورت يا بسوى رمز و تحير سامع و اما حيلتهائى كه از جهت تخييل به كار دارند يا متعلق بمفردات تواند بود يا بمركبات و متعلق بمفردات گفته آمد و اما متعلق بمركبات لا محاله راجع باشد با نسبتى كه اجزاء قول را با يكديگر بود و آن يا بمشاكلتى باشد يا بمخالفتى و هر يكى يا تام باشد يا ناقص و يا راجع با لفظ تنها بود يا با معنى و آنچه راجع با لفظ تنها بود يا بحسب اجزاء لفظ بود يعنى حروف و حركات كه بانفراد دال نباشد يا بحسب حروف و حركات دال بود يا بحسب الفاظ بسيط بود يا بحسب الفاظ مركب بود و آنچه راجع با معنى بود يا بحسب بسايط بود يا بحسب مؤلفات مثال مشاكلت تام در اجزاء لفظ غير دال كه حروف بود تشابه اواخر الفاظ بود كه در سجع و قافيه افتد و اگر در همه اجزاء بود اصناف مقلوبات بود و در اجزاء لفظ غير دال كه حركات بود تشابه كلمات

596