مقالت ششم در جدل و آن را طوبيقا خوانند سه فن است اول در مقدمات و دويم در مواضع و سيوم در وصايا فن اول در مقدمات پنج فصل است فصل اول در بيان ماهيت و منفعت جدل و ذكر احوال سايل و مجيب جدل صناعتى علمى است كه با وجود آن اقامت حجت از مقدمات مسلم بر هر مطلوبى كه خواهند و محافظت وضعى كه اتفاق افتد بر وجهى كه مناقضتى لازم نيايد ممكن باشد و به عبارتى ديگر صناعتى كه اقتضاء اقتدار كند بر تمشيت حجتهاى مؤلف از مسلمات يا رد آن بر حسب ارادات و بر احتراز از لزوم تناقض در محافظت وضع و صناعت ملكه نفسانى بود كه با وجودش باسانى بر استعمال موضوعات از سر بصيرت در تحصيل غرض بحسب ارادت به قدر امكان قادر باشد و بحسب اين رسم برهان و جدل و باقى اصناف مذكور بل ديگر علوم و آداب و حرفتها صناعت باشد و مردم باشد كه بحسب فطرت مستعد صناعتى بود يا بحسب مزاولت جزويات آن صناعت او را تجاربى كه معين بود بر تعاطى آن صناعت حاصل شود اما او را به اين سبب صاحب صناعت نخوانند بل صاحب صناعت كسى بود كه او را قانونهائى بود كه رعايت آن موصل بود بغرض از آن صناعت مانند طبيب كه بكياست فطرى و تجارب تنها طبيب نباشد بل بايد كه قوانين حفظ صحت و ازالت مرض را مستحضر بود و همچنين اگر كسى به قوت ذكا يا كثرت ممارست در اين فن شروع كند جدلى نباشد

444