پس كدام صنف است پس كدام شخص و تحصيل و استكمال اين معرفت در ذهن آن كس بسبب وقوف بر مخصصات واحدا بعد واحد مقتضى آن نباشد كه آن شخص را در وقتى وجودى عام بوده باشد و بعد از آن بتدريج خاص شده و مع ذلك اقتضاء آن نكند كه در بعضى احوال آن كس مخطى بوده باشد و معرفت او غير مطابق وجود بوده و بعد از آن مصيب شده و معرفتش مطابق گشته و همچنين اگر كسى آتش را نشناسد و اول احساس دودش كند و آتش را مصدر دود داند و بعد از آن نورش احساس كند و داند كه مصدر دود مضيئى است پس حرارتش احساس كند و داند كه مسخن است پس جرمش مشاهده كند لا محاله معرفت او در تزايد بود تا رسيدن بمعرفت حقيقى و چون حال معارف اين است پس شايد كه يك چيز معروف بود بمعرفتى عام و ناقص و مجهول بود از روى خصوص و كمال و مطلوب بود از آن روى كه بذات يك چيز بود تا بوجه مجهول نيز معروف شود و بعد از وجدان دانند كه مطلوب همان چيز است كه بوجهى معروف بوده است و هيچ نقص بر اين قاعده وارد نباشد و شك او زايل شود فصل دويم در ذكر تصورات مكتسب و غير مكتسب و اشارت باصناف تعريفات معانى متصور در عقول و اذهان يا بنفس خود بين و مستغنى از اكتساب بود يا نبود و قسم اول يا معقول محض بود مانند وجود و وجوب و امكان و امتناع يا محسوس بود بحواس ظاهر مانند حرارت و برودت و سواد و بياض و نور و ظلمت يا مدرك بحواس باطن و وجدان نفس مانند شادى و غم و خوف و شبع و جوع و فرق ميان قسم اول و اين دو قسم آنست كه بمعقول صورتهاى كلى مىخواهيم كه حواس را بادراك جزويات آن طريقى نبود و اگر چه آن جزويات مقارن محسوسات باشند اما از شان عقل بود كه به قوت تمييز آن را به تنهائى مجرد از محسوسات ملاحظه كند بتجريد

412