از قبيل مصادرات بود مانند حكم بوجوب مقارنت علت و معلول در وجود و تقدم علت بر معلوم بذات و مباحث معقولات عاليه را از آن جهت از اين علم نشمرند كه متعلق بمعقولات اولى است اما چون معين است بر اكتساب حد و قياس شبيه بود بمصادرات و مسائل علم ظاهر است و در اين علم اوضاع و مبادى مختلط است بمسائل و هر چند عادت چنان رفته است كه اين معانى در صدر علم ايراد كنند اما از جهت آنك معنى موضوع و مبدا و مسئله اينجا روشن مىشود ايرادش اينجا اولى ديديم فصل شانزدهم در اختلاف و اشتراك علمها سبب اختلاف علمها يا اختلاف موضوعات بود يا اختلاف اعتبارات يك موضوع و موضوعات علمهاى مختلف يا متباين بود به همه وجوه يا ميان ايشان اشتراك بود و اول يا در تحت يك جنس باشد يا نباشد اگر باشد مانند مقدار و عدد بود كه موضوع هندسه و حسابند و در تحت كمند و اگر نباشد مانند عدد و بدن انسان كه موضوع حساب و طبند و دويم يا يكى داخل بود در ديگر يا نبود و اگر نبود لا محاله بجزوى اشتراك بود هر يكى را و بجزوى مباينت و آن مانند طب و اخلاق بود كه در قوى نفس انسانى اشتراك دارند و ليكن نظر طبيب از آن جهت بود كه مبادى افعال طبيعى و حيوانى باشد و نظر صاحب اخلاق از آن جهت كه مبادى افعال نطقى باشد و باقى اجزاء موضوع هر دو علم متباين بود و اگر يكى در ديگر داخل بود يا عام جنس خاص بود يا نبود و اول يا خاص را مقارن عارضى فرا گيرند يا نگيرند اگر نگيرند مانند مقادير و مجسمات يا مانند مجسمات و مخروطات بود كه موضوعات اين علمهايند و لا محاله علم خاص جزوى از علم عام بود و داخل در او باشد و اگر خاص را مقارن عارضى گيرند آن عارض ذاتى بود

400