و احتباس آن در سراقه ملان و اندفاعش در انبوبها چه علت جمع بنوع يكى است و آن ضرورت عدم خلاست و باشد كه علت بحسب جنس يكى بود مانند صدا و قوس قزح كه علت هر دو انعكاس محسوس است اما در يكى سمعى و در ديگرى بصرى و اگر علت در مسائل بسبب قرب و بعد مختلف شود اقتضاء اتحاد مسائل نكنند مانند وجود ريه كه علت وجود تنفس و وجود صوتست اما در دوم بتوسط اول است و جنس چون علت حمل امورى شود عامتر يا مساوى خود بر نوع مانند حيوان كه علت حمل جسم و حساس بود بر انسان اوسط علت فاعلى بوده باشد نتيجه را چنانك گفتيم و اگر چه علت غائى اكبر تنها باشد چه نوع از كمالات جنس بود و آنچه بعضى منطقيان گفته اند كه علت موضوعى است خطا است چه موضوع اينجا نه بان معنى است كه در علل به كار دارند و منشا اين سهو اشتراك لفظ است فصل هفتم در حال مطلوبهائى كه آن را سببى نبود و حال استقراء و تجربه و ذكر مبادى برهان هر حكم كه آن را سببى نبود يقينى نتواند بود چه موضوع قضيه چون اقتضاء وجوب حكم نكند و اوسطى كه از جهت افادت حكم وضع كنند غير سبب باشد لا محاله حكم به نظر با غير سبب ممكن بود نه واجب پس يقينى نبود و همچنانك قياس در اين موضع افادت يقين نكند استقراء هم نكند چه در استقراء جزويات موضوع كه مساوى او باشند در دلالت متوسط شوند ميان محمول و موضوع پس بثبوت حكم در هر يكى از جزويات با هم بى سببى تواند بود يا بسببى و اول بين بود يا نبود اگر بى سببى بود و بين بود و در اكثر مواضع كه استقراء به كار دارند بر اين وجه بود

371